" ملا نصرالدین" درگیسینین تبریز دؤورو (1921-جی ایل)
بایرام حاجیزاده
امکدار اینجه صنعت خادیمی، صنعتشوناسلیق اوزره فلسفه دوکتورو، پروفسور
اؤزت :
مقاله بوتون موسلمان شرقینده ایلک ساتیریک درگی کیمی تانینمیش "ملا نصرالدین" مجموعهسینین تبریز دؤوروندن - اونون نشرینین یاخین شرق و ایرانین مدنی حیاتیندا موهوم حادیثهیه چئوریلمهسیندن بحث ائدیر. "ملا نصرالدین"ین ایران ساتیریک قرافیکی و ساتیریک مطبوعاتینین فورمالاشماسیندا و کاریکاتورون موستقیل ژانر کیمی تانینماسیندا اوینادیغی رولو ایشیقلاندیران بو مقالهده مؤلیف آذربایجانلی رسام سیدعلی بهزادین 1921-جی ایلده درگی اوچون ایشلهییب حاضیرلادیغی - اؤزونده ایستهزا، آجی گولوش، طعنه و تنقید داشییان موختلیف مؤوضولو کاریکاتورلارینی گئنیش تحلیل ائدیر.
آچار سؤزلر: "ملا نصرالدین"درگیسی، تبریز دؤورو، کاریکاتور، ساتیریک رسم، مطبوعات
ادامه مطلب ...
گونئی آذربایجان ادبیاتیندا شهریار مرحلهسی
ائسمیرا فواد
فیلولوژی اوزره علملر دوکتورو
1925-جی ایلده ایران خاندانینی فارس منشالی پهلوی سولالهسینین الینه کئچمهسیله گونئی آذربایجاندا ایجتیماعی فیکرین اینکیشافی و مدنی ترقّیسی ساحهسینده درین بؤهرانلار یارانمیش، خالقین حیاتیندا، دوشونجه طرزینده و یاشاییشیندا دییشیکلیکلر، جیدی سیاسی آشینمالار باش وئرمیشدی. چونکی پهلوی رژیمی ایراندا آذربایجان تورکجهسینده یازیب-اوخوماغی، ایجتیماعی یئرده، حتّی کوچهده ده تورکجه دانیشماغی یاساق ائتمیشدی. بو دؤورده آذربایجان تورکجهسینده یازان شاعیر و یازیچیلار حبس اولونور، گوللـهلهنیر، سورگونه گؤندریلیردی. تورکجه یازیلمیش کیتابلار تونقاللاردا یاندیریلیردی. بو قاداغا و تعقیبلر 1979-جو ایل ایران ایسلام اینقیلابینادک داوام ائتدی. اوستاد شهریارین "حئیدربابایا سالام" منظومهسینین ایراندا و بوتون یاخین شرقده "حئیرت، ائی سؤز" افکتی یاراتماسی دا اصلینده بو آغیر قاداغا و یاساقلار دؤورونده آذربایجان تورکجهسینین میلّی دوشونجه ایله یئنیدن قوووشوب بولاق تک چاغلاماسی ایله باغلی ایدی. هم ده بو مشهور پوئما گونئی آذربایجان ادبیاتیندا شهریار مرحلهسینین و ادبی مکتبینین یارانماسینا گتیریب چیخاردی. ادامه مطلب ...
علویه طاهرقیزی
محمد امین رسولزاده "ملا نصرالدین" درگیسی حاقیندا دؤوری مطبوعاتدا یازیردی:
"حوریتین، حورّاندیشلیگین معبدی، شوبههسیز کی، خورفاتین، اباطیللیگین بوتخانهسی یئرینده تیکیلمهلی ایدی. بونا گؤره بیرینجیسینین تیکیلمهسی ایکینجینین ییخیلماسینا باغلی ایدی. بو وظیفهیی کیم گؤرهجکدی؟ "تلخک" ملا نصرالدین؟ تخریب وظیفهسینی "ملا نصرالدین" کامالی-مووفّقیتله گؤرویوردو. او یاخیجی، ییخیجی ایستهزاسینی کؤهنهلیگی تمثیل ائدن نرسه و کیمسهلردن اسیرگهمییوردو. ان قووّتلی هوجومونو گؤزوباغلی تعصوبه، فیکیر و تصوّوردهکی اسارت و تحمّولسوزلیگه تؤوجیه ائدییوردو. اؤلو فیکیرلر، اؤلگون معیشتلر اونون دیری خندهلرینه معروض قالاراق اینتیباه قهقههلری دوغورویوردو. او آغلاناجاق حاللارا گولویوردو. گولدورهرک آغلادییوردو. او، حتّی آغلاماغا دا گولویوردو. چونکی آغلایا-آغلایا یامان گونلره قالدیغیمیزی یاخشیجا درک ائتمیشدی. ایران تاثیری ایله آذربایجان تورکلرینین حیاتی-معنویهسی هامان ایل بویو آغلاماقدان عیبارت اولوب قالمیشدیر. "چوخ گولن چوخ آغلایار" - دئیرلر. فقط، "چوخ آغلایان چوخ گولر" دئییلسه ده، دوغرو چیخار".
موسلمان شرقده ایلک قیزلار مکتبی
حاجی زینالالعابدین تقییئفین قیزلار مکتبی - آذربایجانین معاریفچیلیک تاریخینده، دونیوی تحصیلین اینکیشافیندا، آذربایجان قادینینین تحصیل آلماسیندا بؤیوک رول اوینامیش مکتبدیر. مکتب گؤرکملی خئیریهچی حاجی زینالالعابدین تقییئفین تشبّوثو و دستگی ایله آچیلمیشدیر. بو آچیلمیش مکتب موسلمان شرقینده ایلک دونیوی قیزلار مکتبی ایدی.[1][2]
یارانماسی
باکیدا قیزلار مکتبی آچماق ایستهین حاجی زینالالعابدین تقییئف اوّلجه ایمپراتور 3. آلکساندردان ایجازه ایستهسه ده، جاواب موثبت اولمور. تزار 2. نیکولای تاختا چیخاندا حاجی یئنیدن بونا جهد ائدیر: 1895-جی ایلده نیکولایین تاجقویما مراسیمینده زاقافقازیا موسلمانلارینی تمثیل ائدن حاجی زینالالعابدین تقییئف بو دفعه فورصتی الدن وئرمیر. او، تزارین خانیمی آلکساندرا فیودوروونایا چوخ باهالی بیر هدیه باغیشلاییر. عئینی زاماندا باکیدا اونون آدینا قیزلار مکتبینین آچیلماسینی خواهیش ائدیر. حاجی نه ائتدیگینی گؤزل بیلیردی. بونون اوچون اؤزگه بیر یول گؤرونموردو. 1896-جی ایلده شیفاهی، 2 ایل سونرا ایسه رسمی راضیلیق آلان زینالالعابدین تقییئف ایلک نؤوبهده مکتب بیناسی اوچون مووافیق یئرین سئچیلمهسینه و اینشاسینا دیقت یئتیردی.
1897-جی ایلدن حاجی زینالالعابدین تقییئف بو دفعه روسیه ایمپراتور ایدارهلرینین سوروندورمهچیلیگی ایله اوزلشیر. ایجازهیه، مکتبین بیناسینین یئرینین موعین ائدیلمهسینه و تیکیلیشینه 4 ایل واخت صرف اولونور. 1896-جی ایلده قیز مکتبی آچماغا ایجازه وئریلدی. تقییئف مکتب بیناسینین لاییحهسینی ماهیر معمار قوْسلاوسکییه تاپشیردی. بینانی 1898- جی ایلده تیکمگه باشلادیلار و 1900-جو ایلده حاضیر اولدو. موسلمان قیزلار مکتبی اوچون بینا دوز اسماعیلیه بیناسینین یانیندا تیکیلیر. او، مکتبین عرصهیه گلمهسینه 183 مین 533 روبل پول (روس پولو) خرجلهییر. مکتبین عرصهیه گلمهسینده دؤورون بؤیوک ضیالیلاری دا ایشتیراک ائدیر. حسن بیگ زردابینین حیات یولداشی حنیفه خانیم بو تشبّوثو چوخ بگهنیر و حاجییا یاردیم گؤستریر، مکتبین موعلیملریندن بیری، سونرا دا مودیری اولور. حاجینین ایکینجی یولداشی سونا خانیم تقییئوا، علیمردان بیگ توپچوباشوف و باشقا ضیالیلار بو ایشی آلقیشلاییر، مکتبین تئز آچیلماسی اوچون اللریندن گلهنی ائدیرلر. ادامه مطلب ...
وطن قوخوسو...
قنیره پاشایئواانس و جن ( با ترجمهٔ فارسی)
بار ایلاها سن بیزه وئر بو شیاطیندن نجات
اینسانین نسلین کسیب ، وئر اینسه بو جیندن نجات
بیزدن آنجاق بیر قالیرسا ، شیطان آرتیب مین دوغوب
هانسی رؤیا ده گؤروم من ، بیر تاپا میندن نجات
بئش مین ایلدیر بو سلاطینه گرفتار اولموشوق
دین ده گلدی ، تاپمادیق بیز بو سلاطیندن نجات
بیر یالانچی دینده اولموش شیطانین بیر مهره سی
دوغرو بیر دین وئر بیزه وئر بو یالان دیندن نجات
هر دعا شیطان ائدیر ، دنیا اونا آمین دئییر
قوی دعا قالسین ، بیزه سن وئر بو آمیندن نجات
ارسینی تندیرلرین گودوشلاریندا اویناییر
کیمدی بو گودوشلارا وئرسین بو ارسیندن نجات
یا کرم قیل ، کینلی شیطانین الیندن آل بیزی
یا کی شیطانین اؤزون وئر بیرجه بو کیندن نجات
اؤلدورور خلقی ، سورا ختمین توتوب یاسین اوخور
بار ابلاها خلقه وئر بو حوققا یاسیندن نجات
شورویدن ده نجات اومدوق کی بیر خئیر اولمادی
اولماسا چای صاندیقیندا قوی گله چیندن نجات
من تویوق تک ، اؤز نینیمده دوستاغام ایللر بویو
بیر خوروز یوللا تاپام من بلکی بو نیندن نجات
" شهریارین"دا عزیزیم بیر توتارلی آهی وار
دشمنی اهریمن اولسون ، تاپماز آهیندن نجات
ترجمهٔ فارسی
بار خدایا تو ما را از چنگ این شیاطین نجات بده
نسل انسان را بریده : انسان را از چنگ این جن نجات بده
از ما اگر یکی می ماند ، شیطان هزار می زاید و اضافه می شود
در کدام رویا می توانم ببینم ، که یک از چنک هزار نجات یابد
پنج هزار سال است که گرفتار این سلاطین شده ایم
دین هم آمد ، از چنگ سلاطین نجات پیدا نکردیم
یک دین دروغین هم یکی از مهره های شیطان شده است
دینی حقیقی به ما بده ، ما را از این دین دروغین نجات بده
هر دعائی که شیطان می کند ، دنیا آمین می گوید
بگذار دعا بماند ، تو به ما را از چنگ آمین نجات بده
کارد ( تنورشان ) داخل کوزه شان می رقصد
کیست که این کوزه ها را از چنگ کارد تنور نجات دهد
یا کرم کن ، از چنگ شیطان کینه توز نجاتمان بده
یا که خود شیطان را از چنگ این کین نجات بده
مردم را می کشد ، سپس برایش ختم گرفته و یاسین می خواند
بار خدایا خلق را از چنگ این یاسین و حقه نجات بده
امید نجات از شوروی داشتیم که خیری ندیدیم
یکباره بگذار در صندوقچه چای از کشور چین نجات بیاید
من مانند مرغی ، سالهاست که در لانه خود زندانیم
خروسی بفرست تا بلکه از این زندان نجات یابم
عزیز من « شهریار » هم آهی پر اثر دارد
دشمنش اهریمن هم باشد نمی تواند از آه او نجات یابد
آلبانلارین دیلی و الیفباسی باره ده بیر نئچه سؤز
بختیار تونجای
آذربایجان تورکلرینین اتنوگنزینده یاخیندان ایشتیراک ائتمیش آلبانلار اساسا قوزئی آزبایجاندا، او جوملهدن غربی آذربایجاندا (بوگونکو ائرمنیستاندا)، ائلجه ده داغیستاندا و بوگونکو گورجوستانین بورچالیدان تیفلیسه قدر اوزانان گئنیش اراضیلرینده مسکونلاشمیش و بو اراضیلرده یاشایان دیگر سویلاری اؤز اطرافیندا بیرلشدیرهرک، تاریخی منبعلرده "آلبانیا" آدی آلتیندا یاد ائدیلن دؤولت قورموشدولار. "کیتابی-دده قورقود" دا آلبانلاردان تورک خالقلاریندان بیری کیمی صؤحبت آچیلیر و اثرین باش قهرمانلاریندان قازان خان آلپانلارین، یعنی آلبانلارین باشچیسی کیمی یاد ائدیلیر. شرقشوناس عالیم سلیمان علییاروف بو باره ده یازیر: "ددهم قورقود" کیتابینین آراشدیریلماسی آذربایجاندا اوزون سورن اتنو-تاریخی اینکیشافین یئنی، "گؤزله نیلمز" بیر آخارینی اوزه چیخارمیشدیر. درسدن نوسخهسینده 4-جو بویدا قازان خان اوودا اولارکن جاسوس اؤز تکورونه بئله بیر خبر گتیریر: " هئی، نه اوتورورسان؟ ایتوٌنی اوُلاتمایان، چتوٌگینی مؤولاتمایان آلپانلار باشی قازان اوغلانجوغو ایله سرخوش اولوب یاتورلار" (1. 142). "آلپانلار" اتنیک آدینین باشقا بیر یئرده ده ایشلنمهسی بو آنلاییشا دیقتله یاناشماغی طلب ائدیر. 7-جی بویدا اوخویوروق: آغ-بوز آتلار چاپدیروُر آلپانلار گؤردوم، آغ ایشیقلی آلپلاری یانیما سالدوم. بوتون تدقیقاتچیلار سانکی گؤزلرینه اینانمایاراق بورادا ایشلنن "آلپانلار" سؤزونو "آلپلار" کیمی اوخوموشلار. کیتابین روسجا چاپیندا ایسه آلپین سینونیمی اولان "vityazi" شکلینده چئوریلمیشدیر. ادامه مطلب ...
آذربایجان تنقیدی رئالیزمینده آنادیلی میلّی وارلیغین تملی کیمی
میلّی اویانیش، ایجتیماعی ترقّی و معنوی اینکیشاف دؤورو کیمی کاراکتریزه اولونان 20. عصرین اوّللرینده ان چوخ گوندمده اولان مسلهلردن بیری محض آنادیلی مسلهسی ایدی. خالقی اویانیشا دعوت ائتمک، گئنیش کوتلهلری میلّی دَیرلر، ایستیقلال و اینکیشاف دوشونجهسیله معاریفلندیرهرک یئنی ایجتیماعی-سیاسی دؤنمه داخیل ائتمک هم ده آنادیلینین رولونا و اونون فعالیت دایرهسینه دیقتی آرتیریردی. بئله بیر زاماندا یئنی ایجتیماعی-سیاسی موحیطه هانسی دیلله داخیل اولماق و فعالیت گؤسترمک مسلهسی اولدوقجا موهوم مسله کسب ائدیردی. چوخسایلی ضیالیلارین ایشتیراک ائتدیگی بو زنگین سیاسی-معنوی موحیطده دیل مسلهسی هئچ ده بیرمعنالی موذاکیره اولونموردو. آکادمیک ت.حاجییئفدن دوغرو عومومیلشدیرمهدیرکی، " دؤورون ادبی-بدیعی دیل اطرافینداکی ایختیلافلاری "ملا نصرالدین"له "فویوضات"ین پولمیکاسیندا داها آیدین گؤرونور". ادامه مطلب ...
ائرمنیلرین گونئی قافقازا کؤچورولمهسی و آذربایجان اراضیلرینه یئرلشدیریلمهسی
ائرمنیلرین ایراندان، تورکیهدن و دیگر اراضیلردن پلانلی صورتده گونئی قافقازا کؤچورولمهسی پروسهسی، روسیهنین حیمایهسی آلتیندا ائرمنی دؤولتینین یارادیلماسی، همچنین ائرمنیلرین ایران و تورکیهدن روسیهنین ایشغال ائتدیگی تورپاقلارا کؤچورولمهسی تصادوفی حادیثه اولماییب، ائرمنی-روس موناسیبتلرینین قانوناویغون نتیجه سی ایدی کی، بو موناسیبتلرین اساسینی روس و ائرمنی تاریخی ادبیاتیندا تبلیغ ائدیلدیگی کیمی، یالنیز تیجارت علاقهلری دئییل، باشلیجا اولاراق شرقین موسلمان دؤولتلرینه، خوصوصیله تورکیهیه، 18. عصردن اعتیباراً ایسه هم ده آذربایجانا قارشی دوشمنچیلیک موناسیبتی تشکیل ائدیردی.[1] ادامه مطلب ...
اوسکار ایوانوویچ شمرلینق (روس. Оскар Иванович Шмерлинг؛ 1863 [۱][۲]، تیفلیس، قافقاز جانیشینلیگی – 1938[۱][۲]، تیفلیس) — آلمانمنشالی روس رسامی، کاریکاتورچو، ملا نصرالدین درگیسینین امکداشی.
اوسکار شمرلینق 1863-جو ایلده تیفلیسده حربی قوللوقچو عاییلهسینده آنادان اولوب. تبیلیسی رئالنی مکتبینده اوخویوب. 1880-1881-جی ایللرده اؤزونون موستقیل "آغجاقاناد" (گورجو. კოღო) درگیسینی چیخاریر، لاکین بو درگی مادّی ایمکانلار باخیمیندان یئترلی اولمور. همین ایللرده "فالانژ" (گورج. ფალანგა) درگیسینه قوشولور، لاکین کاریکاتور بارهسینده تجروبهلی اولمادیغی اوچون 1884-جو ایلده پشهکار رسام اولماق مقصدیله پتربورق رساملیق آکادمیسینه داخیل اولور، روس رساملیق صنعتینی دریندن اؤیرنمک ایمکانی قازانیر. 1889-جو ایلده آکادمینی گوموش مداللا بیتیریر. اورانی بیتیریدیکدن سونرا 1 ایل عرضینده قاراباغدا خانکندینده یاشاییر و شوشادا تشکیل اولونموش تئاتر تاماشالارینا دکوراسیونلار وئرمکله مشغول اولور. اونون اثرلری آلمانین "پاپیفاکس" ، روسیهنین "صمیمی سؤز" (روس. Задушевное слово) درگیلرینده یاییملانیر.
شمرلینق روسیهده بیر مودت خسته اولاراق یاشاییر. داها سونرا آلمانداکی مونیخ رساملیق آکادمیسینده تحصیلینی داوام ائتدیریر. 2 ایل بورادا رسام فرانس روبونون صینفینده تحصیل آلیر. بیر مودت آلمان "رادفار هومور" درگیسینده ایشلهییر. 1893-جو ایلده تیفلیسه قاییدیر و عاییلهسی ایله زوبالاشویلی کوچهسینده یاشاماغا داوام ائدیر. 1901-جی ایلده گورجوستانین "Tsnobis Purtseli " قزئتی (گورج. ცნობის ფურცელი) اونون شکیللرینی یاییملاماغا باشلاییر. "Eşmaxis Matraxi" (شئیطانین قامچیسی)، "Şurduli" (ساپاند)، "Bziki " (ائششک آریسی)، "ایبلیس" و "کند قاریشیقلیغی" آدلی گورجو درگیلرینده، ملا نصرالدین درگیسی، ائرمنی خاتابالا درگیسینده ایشلهمیشدیر. ادامه مطلب ...