اوشاقلار و موسیقی: اوشاقلارین اینکیشافیندا موسیقی‌نین فایدالاری

 

 اوشاقلار و موسیقی: اوشاقلارین اینکیشافیندا موسیقی‌نین فایدالاری 

   اولکر نصیرووا - موسیقی‌شوناس

     موسیقی، مدنیتیمیزده  و گونده لیک حیاتیمیزدا  چوخ واجیب بیر رول اویناییر. گونده لیک حیات حاقیندا دوشونرکن موسیقی موختلیف سوسیال و تحصیل فعالیتلرینده ایشتیراک ائدیر. حیاتیمیزین بیر چوخ ساحه لرینده: تئاتر، تلویزیون، فیلم، عیبادت، تعطیل، آد گونو، حؤکومت و حربی مراسیملرده موسیقی موهوم رول اویناییر. بیر چوخ مراسیملرین اکثریتینده موسیقی‌نین ایشتیراکی و اهمیتی وار. بوتون قئید اولونان بو کیمی واجیب مقاملاری  نظره آلساق، دوغوشدان اعتیبارا والیدئینلرین سئوینجینی، سئوگیسینی ایفاده ائتمک، اوشاقلارینی مشغول ائتمک و یا ساکیتلشدیرمک، یاتیرتماق اوچون اینستینکتیو اولاراق موسیقیدن ایستیفاده ائتمه‌لری تعجوبلو دئییل. ائوده ایسه  موسیقی،  عاییله مدنیتیمیزین، گونده‌لیک تجروبه لریمیزین طبیعی بیر حیصه سی اولا بیلر.  بئله کی، والیدئینلر، موسیقی‌نین اوشاغین اینکیشافینا نئجه تاثیر گؤستره بیله‌جگینی، سوسیال باجاریقلارینی آرتیراجاغینی و هر یاشدان اولان اوشاقلارا فایدا وئره بیله‌جگینی اؤیرنه‌رک اؤز ایشلرینی بو طبیعی اینستینکتلر اوزرینده قورا بیلرلر. 

اوزاق یاشیل آدا- واقف صمد اوغلو

اوزاق یاشیل آدا

واقف صمد اوغلو

  اورگیم یول چکیر بیر گؤزه دؤنوب، 

  یوللار دا ترس کیمی اوزانیر، گولوم. 

  یوخومدان هر گئجه دورنالار کئچیر، 

  بیلمیرم نه اولوب، هارادان بیلیم؟! 

  بئله گئتسه سینار قوشلارین سسی، 

  دنیزین ده سسی گونبَگون باتار. 

  یوبانما، عزیزیم، گل قورتار منی، 

  آرخادان درد چاپیر، قورخورام چاتا... 

  حالیما یانان گرک سسین دوشنده یادا، 

  اؤتن گونلری قورو، یاخشی باخ، وئرمه بادا... 

  آیریلیق بیر دنیز ایمیش، سن اوزاق یاشیل آدا... 

  تئز اول خبر وئر، گؤروم نئجه‌سن، 

  گؤزلرین نئجه‌دی، یئریشین نئجه؟ 

  یامان داریخمیشام، من سندن اؤترو، 

  باری بیر سوراق وئر اؤزون گلینجه. 

  یئرینی بیلمیرم، بیلسم گلَرم، 

  کؤنلونو آلارام، سئورم یئنه. 

  خزرین کؤکسوندن قالخان دومانا، 

  قارا شانی بوکوب گتیررم سنه... 

  حالیما یانان گرک سسین دوشنده یادا، 

  اؤتن گونلری قورو، یاخشی باخ، وئرمه بادا... 

  آیریلیق بیر دنیز ایمیش، سن اوزاق یاشیل آدا...  

Neşet Ertaş -Sevda Olmasaydı

Sevda Olmasaydı

Neşet Ertaş

Sevda olmasaydı da

Gönüle dolmasaydı

Dünya neye yarardı da

Güzeli olmasaydı

 

Nar danesi danesi de

Seviyom merdanesi

Güzellerin içinde de

Sevdiğim bir danesi

 

O yâr zülfünü tarar da

Gönül dengini arar

Bu dünyada sevmeyenler

Ahrette neye yarar

 

Nar danesi danesi de

Seviyom merdanesi

Güzellerin içinde de

Sevdiğim bir danesi

 

Sevda ömür çürütür

Has bahçenin gülüdür

Sevmeyeni neyleyim de

Sevenim sevgilidir

 

Nar danesi danesi de

Seviyom merdanesi

Güzellerin içinde de

Sevdiğim bir danesi

مسلم ماقومایئف-ین یاشاییشی و یارادیجیلیغی

مسلم ماقومایئف (تام آدی: عبدالمسلم محمد اوغلو ماقومایئف؛ 18 سپتامبر 1885 – 28 ژوئیه 1937) — آذربایجان بسته‌کاری، دیریژور، پداقوق، فولکلورشوناس، ایجتیماعی خادیم، آذربایجان کلاسیک موسیقی‌سی‌نین تأسیس‌چیلریندن بیری، آذربایجان موسیقی‌سینده اوروپا استیلینده ایلک اوپرانین مؤلیفی ( " نرگیز " ، 1935)، آذربایجانین امکدار اینجه صنعت خادیمی (1935). آذربایجان دؤولت آکادمیک فیلارمونیاسی مسلم ماقومایئف آدینی داشیییر. موغنی مسلم ماقومایئف ین باباسی‌دیر. 

  اوشاق‌لیق ایللریندن موسیقی ایله ماراقلانیردی، مکتب ایللرینده موسیقی درنک‌لرینده ایشتیراک ائدیردی، زاقافقازیا موعلیم‌لر سمیناریانین اورکسترینده ایفا ائدیردی.زاقافقازیا موعلیم‌لر سمیناریادا اوزئییر حاجی‌بیگوف ایله تانیش اولوب و عؤمور بویو یاخین دوست‌لوق ائدیردی. سمینرییانی بیتیردیکدن سونرا اول شیمالی قافقازدا سونرالار ایسه آذربایجاندا موعلیم ایشله ییردی. عبدالمسلم ماقومایئف باکی‌دا تدریس ائدرکناوزئییر حاجی‌بیگوفون رهبرلیگی آلتیندا اولان موسلمان اوپرا تروپپاسی ایله ایلک اولاراق موسیقیچی، سونرا - دیریژور و تئاترین رهبری کیمی امکداش‌لیق ائتمه یه باشلادی. داها سونرا آذربایجان س‌س‌ر خالق تحصیلی کومیسسارلیغیندا مسئول وظیفه لرده چالیشیردی. 

  ایکی اوپرانی -  " شاه ایسماییل "  و " نرگیز "  یازمیشدیر.  " نرگیز "  اوپراسی سووئت مؤوضوسوندا ایلک آذربایجان اوپراسی‌دیر. او، همچنین اوچ یوزه یاخین آذربایجان خالق رقصلری‌نین، ماهنی‌لاری‌نین و دیگر ملودی‌لری‌نین سیمفونیک شرحی‌نین مؤلیفی‌دیر. ماقومایئف‌ین اثرلرینده آذربایجانین میلّی اینجه صنعتی‌نین تاثیری ایزله‌نیله بیلر. 

  مسلم ماقومایئف 1937-جی ایل، ژوئیه‌نین 28-ده نالچیک‌ده وفات ائدیب.  

  یاشاییشی  

مسلم (سولدا) اؤز آناسی و قارداشی‌ ایله

اوشاق‌لیق ایللری

 اصلا قاخ رایونونون ایلیسو کندیندن‌دیر. آتاسی محمد عبدل اوغلو گنج یاشلاریندا ایلیسو کندینده دمیرچی‌‌لیک ائتمیش و سونرالار ولادی‌قافقاز شهرینه کؤچموشدور. چچن قیزی ایله ائولنه‌رک بورادا یاشامیشدیر.^[۱]عبدالمسلم محمد اوغلو ماقومایئو 1885-جی ایلده قروزنی شهرینده آنادان اولموشدور.^{[۲][۳][۴][۵][۶]}

  عاییله‌ده موسیقی یه اولان ماراق ماقومایئوین بیر بسته‌کار کیمی فورمالاشماسیندا بؤیوک رول اوینامیشدیر. ^[۷]عبدالمسلمون ایلک موسیقی موعلیمی اونون بؤیوک قارداشی محمد ایدی. سونرالار قروزنی شهر مکتبینده تحصیل آلارکن، مسلم مکتب اورکستری‌نین باشچیسی اولوب و همچنین رقص درس‌لری تدریس ائدیردی.^[۸] رسمده اوغور قازانماق اوچون مکتبین رهبرلیگی گنجین سانکت-پتربورق‌داکی اینجه صنعت مکتبینه گؤندریلمه‌سینی تکلیف ائتدی، لاکین عاییله‌نین مالیه دورومو بونا ایمکان وئرمه‌دی. گله‌جک بسته‌کار، 1900-جو ایلده قروزنی شهر مکتبین مأذونو اولدو.^[۹]

  موعلیم‌لیک ایل‌لری

    قوری سمیناریاسی‌نین طلبه‌‌لری آراسیندا، 1904-جو ایل

  1899-جو ایلده قوری موعلیم‌لر سمیناریاسینا داخیل اولور.^[۹] ائله بورادان دا اونون اوزئییر حاجی‌بیگوو ایله دوست‌لوغو باشلاییر. سمیناریادا تحصیل آلدیغی مودتده مسلم ماقومایئو اسکریپکا و قابویدا علا چالیردی. سمیناریادا چوخ زامان طلبه‌‌لرین ایشتیراکی ایله سیمفونیک و نفسلی اورکسترین کونسرت‌لری کئچیریلیردی. سیمفونیک اورکسترین باش ایفاچیسی اولان م.ماقومایئو دفعه‌‌لرله بو کونسرت‌لرده دیریژورو عوض ائدردی.^[۱۰]طلبه‌‌لیک ایل‌لرینده او، قافقازیانی خالق یارادیجی‌لیغی ایله ماراقلانیر،^[۱۱]آذربایجان خالق موسیقی‌سینی اؤیرنه‌رک خالق ماهنی‌لارینی نوتا کؤچورولوب کور اوچون ترتیب ائتمیشدیر. 1900-جو ایلده پاریس‌ده کئچیریلمیش دونیا سرگیسینده اونون ییغدیغی اثر‌لری تقدیم ائدیلدی. بورادا او، اؤز ایلک موسیقی اثر‌لری یازمیشدی: " خیال‌لار "  والسی،  " سمینارچی "  مازورکاسی و س.^[۱۱][۱۲]

  ماقومایئو 1904-جو ایلده ^[۳]سمیناریانی اوغورلا بیتیردیگینه گؤره اسکریپکا^[۱۳]و پول موکافاتی ^[۱۴]آلیر. سمیناریانی بیتیردیکدن سونرا تعییناتی اوزره شیمالی قافقازا ایشه گؤندریلیر. 1905-جی ایلدن اعتیباراً او، لنکران‌دا موعلیم‌لیک ائتمکله مشغول اولور.^[۱۵] لنکراندا موعلیم‌لیک ائتمکله یاناشی نفسلی آلت‌لر اورکستری، خور، ائلجه ده بالالایکا چالانلار آنسامبلی تشکیل ائدیر. عبدالمسلم‌ین لنکراندا فعالیتی بو شهرده مدنیتین اینکیشافینا موهوم تؤهفه وئرمیشدیر و لنکران تئاتر قروپونون چیخیشلاری  " باکی "  قزئتی‌نین " موسلمان حیاتی "  مقاله سینده قئید اولوندو.^[۱۶]

  1911-جی ایلده ماقومایئو باکی شهرینه کؤچدو و بورادا شهر کالجینده ایشه باشلادی. بورادا موعلیم‌لیکدن علاوه ، همچنین یئرلی ایشچی‌لرین ساوادلی‌لیغینا اؤیرتدیگی آخشام کورس‌لارینی تاًسیس ائتدی.^[۱۷]

  موسیقی کاریئراسی

  عبدالمسلم ماقومایئو باکی‌دا تدریس ائدرکن اوزئییر حاجی بیگووون رهبرلیگی آلتیندا اولان موسلمان اوپرا تروپپاسی ایله امکداش‌لیق ائتمگه باشلادی. موسلمان اوپرا تروپپاسی‌نین یاراتدیغی آذربایجان موسیقیلی تئاتری‌نین اورکسترینده، ماقومایئو اسکریپکادا چالماغا باشلادی.^[۱۸]حاجی بیگووون  " لئیلی و مجنون " ،  " اصلی و کرم " ،  " شئیخ صعنان "  اوپرالارینا، ائله‌جه ده،  " او، اولماسین، بو اولسون " ،  " آرشین مال آلان " ، موسیقیلی کومدیالارینا دیریژورلوق ائدیر. مسلم ماقومایئوین آذربایجان میلّی تئاتری‌نین اینکیشافی، ائله‌جه ده، موعلیم‌لیک ساحه‌سینده کی  پداگوژی فعالیتی اونو اوزئییر حاجی بیگوولا داها دا یاخینلاشدیریر. 

  مسلم ماقومایئو تئاترین رهبری و باش دیریژورو اولماقلا یاناشی، همچنین بسته‌کار‌لیق ساحه سینده ده فعالیت گؤستریردی. 1913-جو ایلده ماقومایئو " سئوگی "  و  " شاه اسماییل "  اوپرالارینی یازماغا باشلادی.^[۱۹] او، 1916-جی ایلده اؤزونون ایلک صحنه اثری اولان  " شاه اسماییل "  اوپراسینی بیتیردی.^[۲۰]خالق افسانه‌سینه اساسلانان بو اوپرادا بسته‌کار میلّی فولکلور نومونه‌‌لریندن باجاریقلا ایستیفاده ائتمیشدیر. اوپرانین ایلک نشرینده چوخ‌سایلی دیالوق اپیزودلاری وار ایدی، موسیقی ایسه ایمپروویزاسیا و موغام پرینسیپ‌لرینه اساسلانیردی. 1916-جی ایلده تاماملانان اوپرانی بسته‌کار بیر نئچه دفعه  رداکته ائتمیشدیر. اوپرا اوزرینده بسته‌کار چوخ ایشله‌میشدیر. هر دفعه  ایمپروویزاسیا اوصولوندان اوزاقلاشاراق کورلار، آرییالار، رقص‌لر علاوه  ائدیردی کی، بو دا اونون بیر داها کلاسیک اوپرا فورماسینا اویغونلاشماسینا ایمکان یارادیردی. اوپرانی رئداکته ائدرکن آذربایجان خالق موسیقیسی‌نین توپلاییب ایلک دفعه  نوتا سالمیشدیر. اثرین پرمیئراسی 1916-جی ایله نظرده توتولسا دا، لاکین، پلانلاشدیریلمیش تاریخدن قیسا بیر مودت اول تاغی‌یئوین درام تئاترین بیناسی یاندی.^[۲۱] " شاه اسماییل "  اوپراسی‌نین ایلک تاماشاسی 20 مارس 1919-جو ایلده کئچیریلدی. 

  1920-جی ایلده ماقومایئو آذربایجان س‌س‌ر تحصیل ایشچی‌لر بیرلیگی‌نین صدری سئچیلیر. او، 1921-جی ایلده ماقومایئو آذربایجان خالق تحصیلی کومیسسارلیغی‌نین اینجه صنعت شؤعبه‌سی‌نین مودیری وظیفه‌سینه تعیین ائدیلیب. سونرا آذربایجان درام تئاتری‌نین بدیعی رهبری، آذربایجان دؤولت اوپرا و بالت تئاتری‌نین باش دیریژورو وظیفه سینده چالیشیب. 1929-جو ایلده ماقومایئو آذربایجان رادیو کومیته‌سینده موسیقی شؤعبه‌سی‌نین رهبری وظیفه سینده ایشله‌ییب و بو وظیفه ده 1931-جی ایله قدر قالیب.^[۲۲]

" شاه اسماییل "  اوپراسی‌نین قورولوشوندان سونرا. باکی

  مسلم ماقومایئو 1927-جی ایلده اوزئییر حاجی بیگوو و ذولفقار حاجی بیگوو ایله بیر‌لیکده بیر سیرا آذربایجان خالق ماهنی‌لارینی نوتا سالاراق ایشله‌میشدیر. 1927-جی ایلده ماقومایئوین رداکته سی ایله  " تالیش خالق ماهنی‌لاری "‌نین ایلک مجموعه‌سی (اوزئییر حاجی بیگوو طرفیندن یازیلمیش و ایشلنمیشدیر) نشر اولونموشدور. او، 1920-1930-جو ایل‌لرده  " آذربایجان اینجه صنعتی " ،  " راپورت وئریریک "  کینوفیلم‌لرینه، جلیل محمدقولوزاده‌نین  " اؤلو‌لر " ، جعفر جبارلی‌نین  " 1905-جی ایلده "  درام تاماشالارینا و دیگر اثر‌لره موسیقی بسته‌له‌میشدیر. بسته‌کار، همچنین، سیمفونیک اورکستر اوچون " آذربایجان چؤل‌لرینده " ، " جئیران " ،  " توراجی " ،  " شوشتر درآمدی " ،  " چچن رقصی " ، و س. یازمیشدیر. او، ووکال موسیقیسی ساحه‌سینده ده اؤز فعالیتینی داوام ائتدیریردی.  " باهار " ،  " تارلا " ،  " بیزیم کند "  ماهنی‌لاری میلّی کولوریتی ایله دیقتی جلب ائدیر. 1932-جی ایلده کوروغلو داستانی حکایه‌سینه اساساً اوپرا یازماغا باشلامیشدی، لاکین، حاجی بیگووون عئینی مؤوضودا اثر یازدیغینی اؤیرنمیش و دوستونون داها یاخشی بیر اوپرا یازاجاغینی دوشونه‌رک، لاییحه ‌لری محو ائتمیشدیر. 

  مسلم ماقومایئو یارادیجی‌لیغی‌نین ان یوکسک زیروه سینی اونون " نرگیز "  اوپراسی تشکیل ائدیر. بسته‌کار اوپرا اوزرینده 1932-1935-جی ایل‌لرده ایشله میشدیر.  " نرگیز "  اوپراسی آذربایجان موسیقیسی‌نین اینکیشافی تاریخینده موهوم یئر توتور. ماقومایئو حساب ائدیردی کی، ایمپروویزاسیا اوصولوندان اوزاقلاشماق اوپرانین ملودیک قورولوشوندا میلّی موسیقی نومونه‌‌لرینه موراجیعت ائتمک و اوپرادا چوخ سسلی کورا اوستونلوک وئرمک لازیم‌دیر. " نرگیز "  اوپراسی‌نین تاماملانماسی ایله علاقه دار اولاراق بسته‌کار  " آذربایجان س‌س‌ر امکدار اینجه صنعت خادیمی "  فخری آدینا لاییق گؤرولموشدور. 

  مسلم ماقومایئو اوزون سورن خسته ‌لیکدن سونرا 1937-جی ایل، ژوئیه‌نین 28-ده نالچیک‌ده وفات ائدیب. باکیدا فخری خیاباندا دفن اولونوب.^[۲۳]

عاییله‌سی

  عبدالمسلم ماقومایئو حیات یولداشی ایله، 1906-جی ایل

   عبدالمسلم ماقومایئو حیات یولداشی ایله، 1906-جی ایل

  ماقومایئوین ایکی قارداشی و اوچ باجیسی وار ایدی. اونون حیات یولداشی بایدی‌گول تئرئقولووا (اوپرا موغننیسی حنفی تئرئقولووون باجیسی) ایدی.^[۲۴]مسلم ماقومایئوین ایکی اوغلو وار ایدی: جمال‌الدین و محمد. جمال‌الدین ماقومایئو آذربایجان س‌س‌ر ناظیر‌لر سووئتی‌نین صدرین موعاوینی، آذربایجان ک ‌پ باکی ویلایت کومیته‌سی‌نین ایکینجی کاتیبی اولموشدور. 1953-1957-جی ایل‌لرده آذربایجان س‌س‌ر صنایع ناظیری وظیفه‌سینده چالیشمیشدیر.^[۲۵]محمد ماقومایئو تئاتر رسامی، مولتی‌پلیکاتور اولموش، ایکینجی دونیا موحاریبه‌سی زامانی جبهه یه یوللانمیش، 24 آوریل 1945-جی ایلده برلین یاخین‌لیغیندا قهرمانجاسینا هلاک اولموشدور. محمد ماقومایئو و اونون حیات یولداشی آیشتین اوغلو — مسلم ماقومایئو، س‌س ری خالق آرتیستی، موغنی و بسته‌کار اولموشدور.^[۲۶]

  موسیقی تؤحفه‌لری

  عبدالمسلم ماقومایئو 15 یاخین سیمفونیک اثر‌لرین، او جومله‌دن ایکی اوپرا، مارشلار و بیر نئچه راپسودیانین مؤلیفی‌دیر. او، همچنین آذربایجانلی شاعیر‌لرین شعیر‌لرینه اساسلانان بیر چوخ ووکال اثر‌لرین مؤلیفی‌دیر. اونون بیتمه‌میش اثر‌لریندن اوچو -  " سئوگی "  اوپراسی، " دلی موختار "  بالتی و  " خوروز بیگ "  آدلی موسیقیلی کومدی. بوندان علاوه ، ماقومایئو تئاتر ترتیباتینا ( " اؤلو‌لر " ، " 1905-جی ایلده " ) و فیلم‌لره ( " آذربایجان اینجه صنعتی " ،  " راپورت وئریریک " ) موسیقی موشایعتی‌نین مؤلیفی‌دیر. 

  ماقومائوین  " نرگیز "  اوپراسی کلاسیک موسیقی و صحنه فورماسی اوزرینده قورولان ایلک آذربایجان اوپراسی ساییلیر. ماقومایئو و حاجی بیگووون اوّلکی اوپرالاری موعین درجه ده موغام‌دیر.^[۲۷]ماقومایئو گئنیش کوتله آراسیندا یاییلمیش ماهنی‌لارین ایلک مؤلیف‌لریندن بیریدیر.^[۲]

  ماقومایئو چچن، آذربایجان و دیگر قافقاز فولکلورونون توپلانماسی و سیستم‌لشدیریلمه‌سی ایله مشغول اولموشدور. او، آذربایجان فولکلورونا خوصوصی دیقت یئتیرمیشدیر. اوچ یوزدن آرتیق آذربایجان خالق ماهنی و رقصینه سیمفونیک ایشلنمه‌سی ماقومایئوا عاییددیر، بعضی‌لری 1927-جی ایلده  " آذربایجان خالق ماهنی‌لاری "  ییغمادا درج ائدیلمیشدیر. ییغمادا ماقومایئو و حاجی بیگووون هم خالقین اثر‌لری داخیل‌دیر.^[۲۸].

  اثر‌لری

" نرگیز "  اوپراسی س‌س‌ری-نین پوست مارکاسیندا

  اوپرالار

•  " شاه اسماییل " (1916) 
•  " نرگیز "  (1935) 

  موسیقی‌لی کومدی

•  " خوروز بیگ (اوپرِتتا) "  

  بالت 

 " دلی مختار (اوپرا) " - 1936-جی ایلده باشلانیلیب، بیتیریلمه‌ییب 

  اینسترومنتال 

•   سیمفونیک اثر‌لری - آذربایجاندا ایلک دفعه  
•  " جئیران "  راپسودیاسی 
•  " آذربایجان چؤل‌لرینده "  
•  " آزاد اولونموش آذربایجان قادینی‌نین رقصی "  
•  " درویش "  
•  " مارش RV-8 "  
•  " شلاله "  
•   ماهنی‌لار 
•  " یاز "  
•  " نفت "  
•  " مای "  
•  " تارلا "  
•  " گؤزه لیم "  
•  " دورنا "  

  فیلموقرافی

1.   آذربایجان اینجه صنعتی (فیلم، 1934) (قیسامتراژلی سندلی فیلم) 
2.   بسته‌کار مسلم ماقومایئو (فیلم، 1976) 
3.   دوغما خالقیما (فیلم، 1954) 
4.   ایلیسو (فیلم، 2006) 
5.   لؤک‌باتان (فیلم، 1933) 
6.   مسلم ماقومایئو (فیلم، 1976) 
7.   اوزئییر عؤمرو (فیلم، 1981) 

  خاطیره‌سی و موکافاتلاری

•   مسلم ماقومایئو 1935-جی ایلده  " آذربایجان س‌س‌ر امکدار اینجه صنعت خادیمی "  فخری آدینا لاییق گؤرولموشدور. 
•   1937-جی ایل آقوست آیی‌نین 11-ده خالق کومیسارلاری سووئتی‌نین 5021 سایلی ایجلاسی‌نین قراری ایله AK (b) MK- -دان خواهیش ائدیلدی کی، مسلم ماقومایئوین آدینی ابدی‌لشدیرمک اوچون آذربایجان دؤولت فیلارمونیاسینا بسته‌کارین آدی وئریلسین. آذربایجان دؤولت آکادمیک فیلارمونیاسی مسلم ماقومایئوین آدینی داشیییر.^[۲۹]
•   باکی‌دا ایچری‌شهرین کوچه ‌لریندن بیری اونون آدینی داشیییر. 
•   فیلارمونیانین قارشیسیندا 1987-جی ایلده آچیلان مسلم ماقومایئوین بوستو وار. بوست هیکل‌تراش عمر ائلداروو و معمار عاریف صالح‌اوو طرفیندن حاضیرلانمیشدیر
•   باکیدا بسته‌کارین یاشادیغی نظامی کوچه‌سینده یئرلشن 41 نؤمره لی ائوین دیواریندا خاطیره لؤوحه‌سی آسیلمیشدیر. 
•   1995-جی ایلده مسلم ماقومایئوین آنادان اولماسی‌نین 110 ایل‌لیگی ایله علاقه دار قرار قبول ائدیلمیشدیر.^[۳۰]

ماقومایئوین یاشادیغی ائو. باکی

ایچری‌شهرده مسلم ماقومایئو کوچه‌سی

   ماراقلی فاکت‌لار

  بسته‌کار اوزئییر حاجی بیگوولا عئینی ایلده و عئینی گونده آنادان اولموشدور.  

اتک یازیلار

1. ↑ История Чечни, 2013, § 2. Новые явления в культуре чеченского общества
2. ↑ 
   پرش به بالا به:
   ^{۲٫۰ ۲٫۱} Музыкальная энциклопедия, 1976
3. ↑ 
   پرش به بالا به:
   ^{۳٫۰ ۳٫۱} Советские оперы, 1982. səh. 411
4. ↑ Исмаилова, 1975. səh. 4
5. ↑ "Müslüm Maqomayev".Большая советская энциклопедия: [в 30 т.](3-е изд.).М.: Советская энциклопедия. гл. ред.: А. М. Прохоров. 1969–1978.
6. ↑ "Магомаев Абдул-Муслим Магометович". Международный Объединенный Биографический Центр.2016-09-12 tarixindəorijinalındanarxivləşdirilib. İstifadə tarixi:2016-09-12.
7. ↑ Мешаненкова, 2013. səh. 10
8. ↑ Магомаев, 1999. səh. 10
9. ↑ 
   پرش به بالا به:
   ^{۹٫۰ ۹٫۱} Исмаилова, 1975. səh. 5
10. ↑ Гаджибеков, 1938
11. ↑ 
    پرش به بالا به:
    ^{۱۱٫۰ ۱۱٫۱} Исмаилова, 1975
12. ↑ Аббасов, 1952
13. ↑ Магомаев, 1999. səh. 11
14. ↑ Исмаилова, 1975. səh. 11
15. ↑ Исмаилова, 1975. səh. 12
16. ↑ Советские оперы, 1982. səh. 412
17. ↑ Исмаилова, 1975. səh. 13—14
18. ↑ "Магомаев Абдул-Муслим Магометович". Международный Объединенный Биографический Центр. 12 sentyabr 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.İstifadə tarixi: 12 sentyabr 2016.
19. ↑ Исмаилова, 1975. səh. 17
20. ↑ Абасова Э. Г. (6 yanvar 2011)."Муслим Магомаев-старший". Belcanto.ru. 12 sentyabr 2016 tarixindəorijinalındanarxivləşdirilib.İstifadə tarixi:13 sentyabr 2016.
21. ↑ Гусейнова, 1998
22. ↑ "Магомаев Абдул-Муслим Магометович". Международный Объединенный Биографический Центр. 12 sentyabr 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.İstifadə tarixi: 12 sentyabr 2016.
23. ↑ "Выдающийся певец, народный артист СССР Муслим Магомаев похоронен в Аллее почетного захоронения". Azəri Press Agentliyi. 29 oktyabr 2008. İstifadə tarixi: 26 sentyabr 2016.
24. ↑ Мешаненкова, 2013. səh. 13
25. ↑ Депутаты ВС СССР, 1970. səh. 265
26. ↑ "Светлой памяти великого композитора посвящается". Муслим (интернет-журнал). 12 sentyabr 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi:12 sentyabr 2016
27. ↑ Музыкальный энциклопедический словарь, 1990, Азербайджанская музыка
28. ↑ Григорьев, Платек, 1981. səh. 181
29. ↑ "Tarixi". filarmoniya.az. Azərbaycan Dövlət Filarmoniyası. İstifadə tarixi: 31 may 2016.
30. ↑ Müslüm Maqomayevin anadan olmasının 110 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1995-ci il tarixli Sərəncamı— anl.az saytı

قایناق‌لار

• Карагичева Л. В. (1956). Азербайжданская ССР. Музыкальная культура союзных республик (2-ci nəşr). М.: Государственное музыкальное издательство. səh. 100.
• Союз композиторов СССР (1957). Советские композиторы: краткий биографический справочник. М.: Советский композитор. tərtibatçı Г. Б. Бернандт, А. Н. Должанский. səh. 695.
• Депутаты Верховного Совета СССР. VIII. Известия Советов депутатов трудящихся СССР. 1970.
• Исмаилова Г. А. (1975). Муслим Магомаев (1-ci nəşr). Баку: Азербайджанское государственное издание. Л. В. Карагичевой. səh. 64.
• Григорьев Л. Г., Платек Я. М. (1981). Советские композиторы и музыковеды: справочник в трёх томах. 2: К — Р. М.: Советский композитор. səh. 416.
• "Абдул Муслим Магометович Магомаев". Советские оперы: краткое содержание. М.: Советский композитор. tərtibatçı А. М. Гольцман. 1982. səh. 672.
• Музыкальный энциклопедический словарь (150 000 nüs.). М.: Советская энциклопедия. Baş redaktor Г. В. Келдыш. 1990. səh. 672. ISBN 5-85270-033-9.
• Магомаев М. М. (1999). "Мотивы детства". Любовь — моя мелодия. Мой 20 век. М.: ВАГРИУС. ISBN 5-264-00001-8.
• Гешаев М. Б. (1999). Знаменитые чеченцы. 1 (2000 nüs.). Седа. səh. 644.
• Эстрада России, XX век: энциклопедия. М.: ОЛМА Медиа Групп. отв. ред. Е. Д. Уварова. 2004. səh. 861. ISBN 5-224-04462-6.
• Мешаненкова Е. (2013). Муслим Магомаев. Биография. М.: Издательство АСТ. səh. 431.ISBN 978-5-457-40567-7.
• Академия наук Чеченской республики (2013). История Чечни с древнейших времён до наших дней в четырёх томах. III. История Чечни XIX в (5 000 nüs.). Грозненский рабочий. Я. З. Ахматов. səh. 654.

ویکی پدیا اوچون حاضیرلایان: عباس ائلچین