توران نوروزون ایلکین وطنی کیمی
خئیبر گؤییاللی
«تاریخ سومرده باشلاییر» - بو ایفاده گؤرکملی آمریکا سومرشوناسی س.ن.کرامره مخصوصدور. بو مشهور ایفاده تانینمیش سومرشوناسین کیتابینین آدیدیر. زامان-زامان دانیلمیش، گیزلهدیلمیش، تاریخین موختلیف قاتلاریندا مقصدلی شکیلده اوستو اؤرتولوب-باسدیریلمیش حقیقتین مردی-مردانه اعتیرافیدیر. گئجیکمیش بو اعتیرافین اوقیانوسون او تاییندان گلمهسی تاریخین بیر چوخ قارانلیق صحیفهلرینین اوزرینه ایشیق سالدی، بعضی حقیقتلری گئرچکجهسینه تصدیقلهدی. آرتیق سومرلرین بشر مدنیتینین ایلکین یارادیجیلاریندان اولمالاری دونیا تاریخینده بیرمعنالی اؤز تصدیقینی تاپیبدیر. تاریخین غوروردویولاسی بو سیویلیزاسیونا صاحیب دورماق ایستهینلر چوخ اولوبدور. دونیا مدنیتینی تاریخینی عدالتله آراشدیران بیر چوخ عالیملر سومرلرین تورکلرین اولو بابالاری اولدوقلارینی تصدیقلهییرلر. ق.وینکلر یازیردی: «بیزه گلیب چاتمیش سومر متنلرینین چوخونون دیل خوصوصیتلرینی هلهلیک ایضاح ائده بیلمهسک ده، دونیادا ان قدیم مدنی دیل اولان سومر دیلینین عومومی کاراکتری بارهده کیفایت قدر بیزده تصوور یارانیب. بو دیل اساس علامتلرینه گؤره تورک دیللرینه اویغون ایلتیصاقی قورولوشلو دیلدیر و سامی دیللرینین قورولوشوندان تامامیله فرقلهنیر». ادامه مطلب ...
اوچ قارداش داغینین افسانهسینه بیر باخیش
شهرام قاسم زاده
افسانه، سؤیلهییجی و دینلهییجیلر طرفیندن بشر تاریخینده باش وئریگینه اینانیلان فولکلور نؤوعودور. افسانهلرده دانیشیلان اولایلار بعضا دوغالاوستو اولا بیلر آنجاق چوخونلوقلا گئرچک اولایلارا و گئرچکدن یاشامیش و قهرمانلیقلار گؤسترمیش اینسانلارا دایانیر.
سلماس بؤلگهسینده، افسانهلر اساسیندا شکیللنن، نسیللردن نسیللره آغیزلاردا دولاشان قارنییاریق آدلی داغین آدیندان قایناقلانمیش بیر افسانهیه راستلانیریق:
اوچ قارداش افسانهسی!
نوروز دَیرلری دونیانیدرک فلسفهسیدیر
نظامی جعفروف
مدنیت هر بیر خالقین مادّی و معنوی سیماسینین گوزگوسودور. خالقی فورمالاشدیران، اینکیشاف ائتدیرن، واحید اخلاق، تفکّور، دونیاگؤروش و س. اطرافیندا بیرلشدیرن اونون ذره-ذره یاراتدیغی مدنیتیدیر. خالقلارین تاریخ صحنهسینده قالماسی، اؤز یئرینی قورویوب ساخلامالاری بیرباشا اونلارین یاراتدیقلاری مدنیتله باغلیدیر. او دا بللی بیر منطیقدیر کی، مدنیتینی قورویوب ساخلامایان خالقلار تاریخ صحنهسیندن سیلینمیشلر.
مدنیت تاریخی کاتقوریدیر. او، کونکرت زامان و مکاندا یارانیر، اینکیشاف ائدیر، تکمیللشیر، بو و یا دیگر سببدن زامانین (سیاستین) باسقیسینا معروض قالیر، ایدئولوژیلرین پرینسیپلری ایله اویغونلاشمادیغیندان اونون آیری-آیری کومپوننتلری یاساقلانیب اونوتدورولور. تاریخین چوخ بؤیوک مشققتلی سیناقلاریندان اؤز هونر و ایراده لری سایهسینده غالیب چیخمیش تورکلر هله میلاددان اؤنجه مؤحتشم بیر مدنیتین ایلکین یارادیجیلاری و قورویوجولاری اولموشلار. بو دَیرلی فاکتی زامان-زامان اؤز مأخذلرینده تورکلرله باغلی شانلی و غورورگتیرن صحیفهلری (الیازمالاری) مقصدلی شکیلده خاینجهسینه محو ائتمیش قدیم چینلیلر ده تصدیقلهمیشلر. قدیم چینلیلر اعتیراف ائدیردیلر کی، تورکلر بؤیوک سیویلیزاسیونون یارادیجیلاریدیر. اوزاق آلتایدان توتموش مرکزی اوروپایا قدر اوزانمیش بؤیوک بیر اراضیده بیر نئچه دفعه عظمتلی ایمپیراتورلوقلار قورموش قدیم تورکلر سونرالار موختلیف سببلردن تاریخین آیری-آیری مقاملاریندا اؤز دؤولتچیلیکلرینی ایتیرمیشلر. تاریخه یولداشلیق ائتمیش بو بؤیوک ایمپیراتورلوقلار محض همین قدیم و زنگین مدنیتین سایهسینده قورولموش و ایداره ائدیلمیشدیر. قدیم تورکلر بو و یا دیگر سببلردن اؤز اراضی و دؤولتلرینی ایتیرسهلر ده، خوشبختلیکدن، مدنیتلرینی ان چتین تاریخی سیناقلار دؤورونده بئله قورویوب ساخلامیشلار. آنجاق قدیم تورک تورپاقلاریندا قورولموش یاد دؤولتلر تورکلرین تورپاق لارینی موختلیف آدلار آلتیندا اراضیلره بؤلموش، بیر-بیریندن آرالی سالمیش، اونلارین ایقتیصادی و مدنی علاقهلرینه بو و یا دیگر فورمادا قاداغالار قویموشدولار. تورک خالقلارینین یاشادیقلاری اوجسوز-بوجاقسیز اراضیلری اله کئچیرمیش تزار حؤکومتی و اونون معنوی داوامچیسی ساییلان سووئت دؤولتی اونلارین مادّی-معنوی مدنیتلرینه بو و یا دیگر فورمادا قاداغالار قویموشدولار. ادامه مطلب ...
عراقدا گونئی آذربایجان ادبیاتی
سکینه قایبالیئوا
اؤزت
۲۰. یوز ایلین ۵۰.لی ایللریندن باشلایاراق میلّی و کولتورل باشاریلار قازانمیش عراق تورکمانلاری یالنیز تورکمان ادبیاتی چرچیوهسینده دئییل، عئینی زاماندا عومومتورک، عومومآذربایجان ادبیاتینین تبلیغی و تدقیقی ساحهسینده بؤیوک ایشلر گؤرموشلر. عراق تورکمان شاعیرلری اؤز یارادیجیلیقلاریندا آذربایجان ادبیاتیندان، اؤزللیکله نظامی، فضولی، نسیمی کیمی داهی سؤز اوستادلاری ایله یاناشی، شهریار کیمی وطنپرور، بشری دویغولارین ترنومچوسو اولان شاعیرلرین یارادیجیلیغیندان دا بهرهلنمیشدیلر. اونلار اؤز یارادیجیلیقلاریندا و عئینی زاماندا عراق تورکمانلارینین آیدینلانماسیندا مؤهوم رول اوینایان مطبوعاتدا بو ساحهنین ایشیقلاندیریلماسینا گئنیش یئر وئرمیشدیلر. ۱۹۵۰.لی ایللردن بو یانا بیلیمسل، ادبی موحیطین ایشیقلاندیریلماسیندا، خالقین آیدینلانماسیندا بؤیوک اؤنم داشییان مطبوعات عراق تورکمانلاری اوچون قلم مئیدانی اولماقلا یاناشی، عئینی زاماندا بیر موباریزه میدانینا چئوریلمیشدیر. اونلار یالنیز اؤز دردلرینی دئییل، عئینی زاماندا قانی قانیندان، دیلی دیلیندن اولان دوغما سویداشلارینین دا حالینا یانمیش، سورونلارینی اؤز مطبوعات اورقانلاریندا دایم گؤز اؤنونده ساخلامیشدیلار.
آچار سؤزلر: عراق-تورکمان، ادبیات، ایران تورکلری، گونئی آذربایجان شعری، مطبوعات.