منیم آنا دیلیم! بو، او دیلدیر کی، آنالاریمیز بیزه بئشیک باشیندا حیاتین ان حزین سمفونیسی اولان لایلانی بو دیلده دئمیشدیر، بو، او دیلدیر کی، فضولی عشقی، نسیمی دؤزومو، وورغون شیرینلیگی، اوزئییر دونیاسی بو دیلده ایفاده اولونموش، زامان-زامان قانیمیزا، جانیمیزا هوپموشدور.
آنا دیلی بیزیم موقدس ثروتیمیز، آنامیزین دیلیدیر. آنا دیلی عؤمروموزه معنا وئرن، اونو گؤزللشدیرن اخلاق درسلیگیدیر. آنا دیلی عادیجه بیر ایفاده دئییل. اورکلره حرارت گتیرن، اینسانی اؤز کئچمیشینه باغلایان، گلهجگه سسلهین معنوی خزینهدیر. آنا دیلی بیزیم کؤکوموز، میلّی مدنیتیمیز، میلّی اخلاقیمیزدیر.
ادامه مطلب ...آنا دیلی مسلهلرینه عبدالرحیم بیگ حاقوئردییئف یاناشماسی
زلفیه اسماعیل
عبدالرحیم بیگ حاقوئردییئفین چوخشاخهلی یارادیجیلیغینین موعین ایستیقامتلریندن بیری ده آنا دیلی مسلهلریدیر. دوغما وطنینین ایجتیماعی حیاتیندا فعال ایشتیراک ائدن وطنپرور ضیالی خالقیمیزین مدنی-ایجتیماعی حیاتینداکی بوتون چاتیشمازلیقلار کیمی آنا دیلینین پروبلملری ده اونو دایم ناراحات ائتمیشدیر. دؤورون ادبی دیل نورماسینین موعینلشمهسینده همین دؤورون گؤرکملی ضیالیلاری ایله یاناشی عبدالرحیم بیگ حاقوئردییئف ده الیفبا، اورفوقرافی، میلّی تئرمینولوژی مسلهلرینین اطرافیندا گئدن موباریزهلردن کناردا قالمامیش، دیلچی عالیملرله داها یاخین موناسیبتده اولان ادیب دیل مسلهلرینین موذاکیرهسینده مرکزی مؤوقع توتموشدو. همچنین ع.حاقوئردییئف اونو ناراحات ائدن اؤتن عصرین ایلک ایکی اون ایللیگینین دیل و الیفبا مسلهلری حاقدا مطبوعاتدا چیخیشلار ائتمیشدی. اونون "ادبی دیلیمیز حاقیندا" دَیرلی مقالهسی او دؤورون قیزغین موذاکیره لریندن آلدیغی تأثوراتین نتیجهسیدیر. ادامه مطلب ...
ایستعمارچیلار و تحصیل مسئلهسی
هر ایستعمارچی اؤلکهنین، اؤز شراییطینه گؤره یئریتدیگی آیری سیاستلری واردیر. اینگیلیسلر، فرانسهلیلر، روسلار، هولندلیلر، بلژیکلیلر، ایسپانیالیلار و باشقالاری، آمانسیزجاسینا، رنگلری، دیللری و دینلری اؤزلریندن فرقلی اولان اؤلکهلرین اوشاقلارینی محو و تارمار ائتمیشدیلر.
اینگیلیس ایستعمارچیلاری، یئرلی اوشاقلاری اینگیلیس کولتورونه حئیران قیلماغا، اؤز کولتور و مدنیّتلریندن اوتانج دویماغا، اؤز میلّی دیللری یئرینه اینگیلیسجهنی ایشلتمگه و مسیحیلشدیرمگه چوخ اؤنم وئریرلر. اینگیلیسلرین، اؤزللیکله هیندیستانداکی تشبوثلری گؤز اؤنونده توتولورسا، موستملکهلرده سوردوردوگو تعلیم و تربیّهنین اساسلاری بئلهجه خولاصه اولونا بیلر:
1 - موستملکه اؤلکهلرینده، اینگیلیس کولتورونو، یوکسک طبقهدن باشلایاراق خالق طبقهلرینه ائندیرمک، اونلاردا اسکیکلیک دویغولارینی درینلشدیرمک،
2 -ایبتیدایی تحصیلی آنا دیللرینده، اورتا و عالی تحصیلی ایسه اینگیلیس دیلینده آلماقلا یئرلی و میلّی دیللرین مدنی دیل کیمی اینکیشافینین قارشیسینی آلماق، خاریجی دیلده علم اؤیرنمگین چتینلیگیندن ایستیفاده ائدهرک گنج یئرلی اوشاقلارین شوعورونون فورمالاشماسینی لنگیتمک و اونلاری مؤوضولاری آنلامادان ازبرلهمگه مجبور ائتمک،
3 – ایمتیحانلاری آسان و سو کیمی توتماق کئیفیت بؤحرانی چیخاراراق مظلوم، مغلوب، یاری ضیالی یئتیشدیرمک،
4 - میسیونر مکتبلری و کالجلری آچماقلا موستملکه خالقینی مسیحیلشدیرمک...
سیّد احمد آرواسی (تورکیه قزئتی: 23/10/1986)
کؤچورن:عباس ائلچین
دیلین و نیطقین تفکْورله علاقهسی
تفکّور و دیل
دونیانی دیلسیز تصووّر ائتسک او آنلاییشلارسیز، مدنیتسیز اولاردی.اینسان اونلار آراسیندا رابیطه رولونو اویناییر. دیل اینسانین فیکیرلشدیگی، قاورادیغی و یاددا ساخلادیغی شئیلره تاثیر ائدیر. مووافیق اولاراق تعلیم اینسانین سؤزلو (فیکری) گوجونو آرتیرماق مقصدی داشیییر. لاکین فیکری پروسهلر اکثر حاللاردا سؤزسوز باش وئریر.
دیلین تفکّوره تاثیری پسیکولوژیده چوخ موباحیثهلی مسلهدیر. دیلچی بنجامین لی وورف تصدیق ائتمک ایستهییردی کی، دیل تفکّور اوصولونو موعین ائدیر. وورفون لینقویستیک نیسبیلیک نظریهسینه گؤره موختلیف دیللر گئرچکلیگی موختلیف جور قاوراماغا گتیریب چیخاریر. «دیل اؤزو اینسانین اساس ایدئیاسینی فورمالاشدیریر». وورف تصدیق ائدیر کی، "خوپی" طایفاسیندا فعلین کئچمیش زامان فورماسی یوخدور. وورفا گؤره خوپی طایفاسی آسانلیقلا کئچمیش حاقیندا فیکیرلشه بیلمز.
وورفون نیسبیلیک نظریّهسی بیر دیلده دانیشان و دیلین فیکرین اؤتوروجوسو کیمی باشا دوشن اینسانلار اوچون یاددیر. آما ایکی موختلیف سیستملی دیللرده دانیشان اینگیلیس و ژاپون یقین کی، موختلیف دیللرده فرقلی فیکیرلشیر. ایکی دیلده دانیشان بیر چوخ اینسانلار حساب ائدیر کی، ایستیفاده ائتدیکلری دیلدن آسیلی اولاراق فرقلی قاوراییش نوماییش ائتدیریرلر. دیلی اؤیرنمکله مدنیت حاقیندا چوخ شئی اؤیرنمک اولور. دیلی ایتیرمکله دیله باغلی اولان تفکّورو ده ایتیریریک. ادامه مطلب ...
اؤز آنا دیلینی بیلمه ینلره!
توفیق بایرام
قالخیب شاهداغینا سؤز ایسته ییرم،
چاتسین های-هاراییم دینله ینلره،
من نانکور دئییرم، ناجینس دئییرم -
اؤز آنا دیلینی بیلمه ینلره!
ادامه مطلب ...
طوطو قوشو
سلیمان ثانی آخوندوف (1936-1875)
بیری واردی، بیری یوخدو بیر چال-چپری داغیلمیش، گوللری سولوخموش، آغاجلاری یاری قوروموش بیر کؤهنه باغ واردی. باغین قوشلاری بو خارابادا چوخ مشققت ایله گون کئچیریردیلر. گونلرین بیر گونونده بو باغا هارادانسا بیر بولبول اوچوب گلدی و بیر نئچه نغمه اوخوماقلا باغداکی قوشلاری باشینا جمع ائتدی. قوشلار ییغیلان کیمی بولبول اونلارا بیر فصیح و بلیغ نیطق سؤیلهدی. بو نیطقدن قوشلار بیر شئی آنلامادیلارسا دا، یئنه چوخلاری آلقیشلاییب "احسن! احسن!" دئدیلر. سونرا بولبول اؤزونون گؤزل ویلایتلرینی بوراخیب بو باغا گلمک قصدینی بیان ائتدی و دئدی:
- منیم عزیز قارداشلاریم! من یاشیل چمنلری، لالهزار گولشنلری بوراخیب بو ویرانهیه گلدیم کی، سیز بدبخت قارداشلاریمی دا اؤزوم کیمی موسیقی ایشلرینه آشنا ائدیم.
محمد امین رسولزاده ایرثینده تعلیم - تربیه مسلهلری
آذربایجان ایجتیماعی-سیاسی تاریخینین گؤرکملی شخصیتلریندن اولان محمد امین رسولزاده، عئینی زاماندا پداقوژی فیکیر تاریخیمیزده ده ان لاییقلی یئرلردن بیرینی توتان نظریهچیدیر. علمی-پداقوژی باخیشلارینین کؤکونده میلّیلیک، واریثلیک، خلقیلیک، موعاصیرلیک دوران م.ا.رسولزاده بو گونکو تحصیل قوروجولوغوندا بؤیوک اهمیت کسب ائدن وطنداش-شخصیت آنلاییشینی یاراتمیشدی.
او، یوزایللیکلر عرضینده تحصیلین فارس، عرب، 19. عصردن سونرا ایسه روس دیللرینده آپاریلماسینی کسکین تنقید ائده رک یازیردی:
" تزاریزم آذربایجاندا روسلاشدیرما سیاستینی ایکی ایستیقامتده حیاتا کئچیرمگه باشلادی: بیرینجیسی، عولمالاری، موللالاری و افندیلری ایدارهلرده مأمور وظیفهسینه تعیین ائدهرک اؤز خیدمتی قوللوقچولارینا چئویریردی، ایکینجیسی ایسه آذربایجانلی اوشاقلاری روس مکتبلرینده اوخودوب اونلاردان روس طبیعتلی "اوُچیتِللر(موعلیملر)" حاضیرلاییردی. بئلهلیکله، دوغما کلاسیکلریمیز عوضینه، گونئی آذربایجانداکی "میرزهلر" فردوسینی، سعدینی، قوزئی آذربایجانداکی "اوُچیتللر" ایسه پوشکینی، لرمونتوفو، تولستویو و باشقالارینی تبلیغ ائتمگه باشلاییردیلار. نه فارسلاشمیش "میرزهلر" ، نه ده روسلاشمیش "اوُچیتللر" خالقین ایستک و آرزولارینی باشا دوشوردولر."
آذربایجان خالقینین طالع کیتابی - "آنامین کیتابی"
بؤیوک رئالیست صنعتکار جلیل محمدقولوزادهنین «آنامین کیتابی» اثری میلّی ایستیقلال، دؤولتچیلیک، موستقیللیک ایدهآللارینی اؤزونده عکس ائتدیرن چوخ قیمتلی بدیعی مخزندیر. بو اثر، فیکریمیزجه، باشدان-باشا سمبوللار اثریدیر. بو پیئس اصل آذربایجاننامهدیر، آذربایجانچیلیق ایدئیالارینین منبعیدیر. آکادمیک عیسی حبیببیلینین سؤزلریله دئسک: «آنامین کیتابی» – آذربایجانین میلّی ایستیقلالی حاقیندا ۲۰-جی عصر بویو یازیلمیش سیلسیله اثرلرین معنوی آناسیدیر. ...ج.محمدقولوزادهنین «آنامین کیتابی» اثری ...میلّی-معنوی اؤزونودرک، وطنچیلیک، میلّی بیرلیک و موستقیللیک درسلیگیدیر. «آنامین کیتابی» – آذربایجانین...طالع کیتابیدیر، میلّی ادبیاتیمیزین ان موکمّل آذربایجاننامهسیدیر».
ادامه مطلب ...
گونئی آذربایجان ادبیاتیندا شهریار مرحلهسی
ائسمیرا فواد
فیلولوژی اوزره علملر دوکتورو
1925-جی ایلده ایران خاندانینی فارس منشالی پهلوی سولالهسینین الینه کئچمهسیله گونئی آذربایجاندا ایجتیماعی فیکرین اینکیشافی و مدنی ترقّیسی ساحهسینده درین بؤهرانلار یارانمیش، خالقین حیاتیندا، دوشونجه طرزینده و یاشاییشیندا دییشیکلیکلر، جیدی سیاسی آشینمالار باش وئرمیشدی. چونکی پهلوی رژیمی ایراندا آذربایجان تورکجهسینده یازیب-اوخوماغی، ایجتیماعی یئرده، حتّی کوچهده ده تورکجه دانیشماغی یاساق ائتمیشدی. بو دؤورده آذربایجان تورکجهسینده یازان شاعیر و یازیچیلار حبس اولونور، گوللـهلهنیر، سورگونه گؤندریلیردی. تورکجه یازیلمیش کیتابلار تونقاللاردا یاندیریلیردی. بو قاداغا و تعقیبلر 1979-جو ایل ایران ایسلام اینقیلابینادک داوام ائتدی. اوستاد شهریارین "حئیدربابایا سالام" منظومهسینین ایراندا و بوتون یاخین شرقده "حئیرت، ائی سؤز" افکتی یاراتماسی دا اصلینده بو آغیر قاداغا و یاساقلار دؤورونده آذربایجان تورکجهسینین میلّی دوشونجه ایله یئنیدن قوووشوب بولاق تک چاغلاماسی ایله باغلی ایدی. هم ده بو مشهور پوئما گونئی آذربایجان ادبیاتیندا شهریار مرحلهسینین و ادبی مکتبینین یارانماسینا گتیریب چیخاردی. ادامه مطلب ...
آذربایجان تنقیدی رئالیزمینده آنادیلی میلّی وارلیغین تملی کیمی
میلّی اویانیش، ایجتیماعی ترقّی و معنوی اینکیشاف دؤورو کیمی کاراکتریزه اولونان 20. عصرین اوّللرینده ان چوخ گوندمده اولان مسلهلردن بیری محض آنادیلی مسلهسی ایدی. خالقی اویانیشا دعوت ائتمک، گئنیش کوتلهلری میلّی دَیرلر، ایستیقلال و اینکیشاف دوشونجهسیله معاریفلندیرهرک یئنی ایجتیماعی-سیاسی دؤنمه داخیل ائتمک هم ده آنادیلینین رولونا و اونون فعالیت دایرهسینه دیقتی آرتیریردی. بئله بیر زاماندا یئنی ایجتیماعی-سیاسی موحیطه هانسی دیلله داخیل اولماق و فعالیت گؤسترمک مسلهسی اولدوقجا موهوم مسله کسب ائدیردی. چوخسایلی ضیالیلارین ایشتیراک ائتدیگی بو زنگین سیاسی-معنوی موحیطده دیل مسلهسی هئچ ده بیرمعنالی موذاکیره اولونموردو. آکادمیک ت.حاجییئفدن دوغرو عومومیلشدیرمهدیرکی، " دؤورون ادبی-بدیعی دیل اطرافینداکی ایختیلافلاری "ملا نصرالدین"له "فویوضات"ین پولمیکاسیندا داها آیدین گؤرونور". ادامه مطلب ...