ائلچین کتاب
تورک دیلی و ادبیاتی
ائلچین کتاب
تورک دیلی و ادبیاتی قدیم تورکلرده تربیه
قدیم تورکلرده تربیه
پیرالی علی‌یئف
تورکلر میلادان اؤنجه 2. مین‌ایل‌لیگین اولّ‌لرینده قافقازدا، اورتا آسیادا، آلتای-سایان داغلاری‌نین شیمالی‌غرب بولگه‌سینده، یئنی‌سئی چایی بویلاریندا یاشاییردیلار. تاریخ بویونجا بیر چوخ تورک دؤولتی قورولموشدور.
ایلک تورک دؤولت‌لریندن بیری هون ایمپراتورلوغو اولموشدور. اونون ان قودرتلی دؤورو مته خاقانین حاکیمیت ایللرینه تصادوف ائدیر.
تورکلرده ائله، اوبایا، خالقا باغلی‌لیق یوکسک اولموشدور. عالیم‌لرین دئدیگینه گؤره قدیم تورکلر – هونلار اؤزلرینی " قون " ، گون " آدلاندیرمیشلار کی، بو دا " ائل-گون " ، " گون " ، " خالق " معنالاریندا ایشلنمیشدیر.
میلادان اؤنجه 2.عصرده مئیدانا گلن هونلار اؤز قونشولاری چین سلطنتینی و خوصوصیله توُنقهو طایفالارینی قورخویا سالمیشدیر. هون دؤولتی‌نین ایلک باشچیسی تومن خان اولموشدور کی، اوغلو مته خان 209-جو ایلده اونون یئرینه کئچه‌رک اؤزونو ایمپراتور آدلاندیرمیش و تورک (" تورک" سؤزونون معناسی "گوجلو" ، "مؤحکم " دئمکدیر) آدینی بوتون دونیایا یایماق، تورک گوجونو بوتون عالمه تانیتماق ایسته‌میشدیر.
قدیم تورکلر اوشاق‌لارینی 3 اینام اوزرینده تربیه ائدیردیلر: طبیعت قووّه‌لرینه اینام؛ آت کولتو؛ گؤی تانری‌یا اینام (گؤی آللاهی). دئمه‌لی تورکلرده تک‌آللاهلی‌لیق ایسلامدان چوخ اول مؤوجود اولموشدور.
تاریخده ایز قویموش اونلو تورک سویو - خلج‌لر
تاریخده ایز قویموش اونلو تورک سویو - خلج‌لر
نامیق حاجی‌حیدرلی
خلج‌لر ویا خالاج‌لار اسکی تورک سویلاریندان بیری‌دیر. 9 – 10. یوزایل‌لیکده یاشامیش عرب سیاح‌لاری‌نین اثرلرینده خلج‌لرین آدینا راست گلمک مومکوندور. ان آزی 2000 – 2500 ایل‌لیک تاریخه مالیک اولمالارینا باخمایاراق، خلج‌لرین تاریخی و تاریخده کی رولو کیفایت قدر آراشدیریلمامیشدیر. یالنیز 20-جی یوز‌ایل‌لیکدن باشلایاراق اوروپالی، ایرانلی و داها سونرا تورکیه‌‌لی تورکولوق‌لار طرفیندن آراشدیرمایا جلب ائدیلمیشدیر. تورکیه ده فاروق سومرین، فواد کؤپرولونون خلج‌لرله باغلی آراشدیرمالاری وار. ایراندا ایسه خلج تورکلری ایله باغلی ایکی کیتاب نشر اولونوب. بونلار علی‌اصغر جمراسی‌نین " خلج‌ها یادگار تورک‌های باستان " (اسکی تورکلرین یادیگاری خلج‌لر) و عبدالله واشقانی‌نین " خلج‌ها در آیینه تاریخ " (خلج‌لر تاریخین آیناسیندا) کیتاب‌لاری‌دیر. بونلاردان علاوه آیری-آیری کیتاب‌لاردا خلج‌لر حاقیندا قیسماً ده اولسا بحث ائدیلمیش، اینترنت سایت‌لاریندا و درگی‌لرده اونلارین حاقیندا بیر نئچه مقاله یاییملانمیشدیر. آذربایجاندا ایسه ایندی‌یه قدر بو بوی حاقیندا هرطرفلی آراشدیرما آپاریلمامیشدیر. خلج‌لرین تاریخی ایله آز-چوخ تانیش اولدوقدا بللی اولور کی، اونلار تاریخده یئترینجه اونلو سویلاردان بیری اولموش، بیر نئچه دؤولتین یؤنتیلمه‌سینده فعال رول اوینامیش، بعضی حاللاردا ایسه بوتؤو بیر بؤلگه‌ده ایجتیماعی-سیاسی دوشونجه یه یؤن وئرن توپلوم‌لاردان اولموشلار. تاریخده خلج بویونا منسوب اولان کیفایت قدر اونلو اینسان‌لار وار. اونلارین حاقیندا آراشدیرمانین سونوندا آیریجا سؤز آچاجاغیق.
ادامه مطلب ...
محمد امین رسول‌زاده ایرثینده تعلیم - تربیه مسله‌لری
محمد امین رسول‌زاده ایرثینده تعلیم - تربیه مسله‌لری
آذربایجان ایجتیماعی-سیاسی تاریخی‌نین گؤرکملی شخصیت‌لریندن اولان محمد امین رسول‌زاده، عئینی زاماندا پداقوژی فیکیر تاریخیمیزده ده ان لاییقلی یئرلردن بیرینی توتان نظریه‌چی‌دیر. علمی-پداقوژی باخیش‌لاری‌نین کؤکونده میلّی‌لیک، واریث‌لیک، خلقی‌لیک، موعاصیرلیک دوران م.ا.رسول‌زاده بو گونکو تحصیل قوروجولوغوندا بؤیوک اهمیت کسب ائدن وطنداش-شخصیت آنلاییشینی یاراتمیشدی.
او، یوزایل‌لیک‌لر عرضینده تحصیلین فارس، عرب، 19. عصردن سونرا ایسه روس دیللرینده آپاریلماسینی کسکین تنقید ائده رک یازیردی:
" تزاریزم آذربایجاندا روس‌لاشدیرما سیاستینی ایکی ایستیقامتده حیاتا کئچیرمگه باشلادی: بیرینجیسی، عولمالاری، موللالاری و افندی‌لری ایداره‌لرده مأمور وظیفه‌سینه تعیین ائده‌رک اؤز خیدمتی قوللوقچولارینا چئویریردی، ایکینجیسی ایسه آذربایجانلی اوشاق‌لاری روس مکتب‌لرینده اوخودوب اونلاردان روس طبیعتلی "اوُچیتِل‌لر(موعلیم‌لر)" حاضیرلاییردی. بئله‌لیکله، دوغما کلاسیک‌لریمیز عوضینه، گونئی آذربایجانداکی "میرزه‌لر" فردوسی‌نی، سعدی‌نی، قوزئی آذربایجانداکی "اوُچیتل‌لر" ایسه پوشکینی، لرمونتوفو، تولستویو و باشقالارینی تبلیغ ائتمگه باشلاییردیلار. نه فارس‌لاشمیش "میرزه‌لر" ، نه ده روس‌لاشمیش "اوُچیتل‌لر" خالقین ایستک و آرزولارینی باشا دوشوردولر."
آذربایجانچیلیق و تورکچولوگون قارشی‌لیقلی موناسیبت‌لری
آذربایجانچیلیق و تورکچولوگون قارشی‌لیقلی موناسیبت‌لری
بو دؤورده آذربایجانچیلیق ایدئولوژی‌سی‌نین اساسیندا وطن اخلاقی، وطنچی‌لیک دویغوسو دورور. آذربایجان خالقی‌نین وطن اخلاقی، واحید دؤولتچی‌لیک شوعورو اوغروندا، وطنین ایشغالی و شخصیت آزادلیغی اوغروندا موباریزه‌سینده عوموم میلّی ایدئیا و ایدئولوژی‌‌لر حل‌‌ائدیجی رول اویناییردی.
آذربایجانین گونئی‌یه و قوزئی‌یه، خانلیق‌لارا پارچالانماسی، واحید میلّی شوعورون و میلّی ایدئولوژی‌‌نین تشکّولونه انگل اولدو. آذربایجانچیلیق ایدئولوژی‌سی بو دؤورده شرق و غرب دَیرلری‌نین سنتز شکلینده تظاهور ائتدی. عنعنه‌وی شرق ایدئولوژی‌لریندن گلن نور، عرفان، کمال ذکا، بشری‌لیک و معاریفچی‌لیگین عوضوی وحدتیندن عیبارت اولان آذربایجان ایدئولوژی‌سی تورکچولوک، ایسلامچی‌لیق، اوروپاچی‌لیق و آذربایجانچی‌لیقلا قوووشدو. بو دؤورون ایدئولوژی‌سینده جمعیت، اینسان، معنویات، میلّی-معنوی دَیرلر اؤن پلانا چکیلدی.
19. عصرین سونلاری، 20. عصرین اوّل‌لرینده فعالیت گؤسترن ایدئولوق‌لارین یارادیجی‌لیق‌لاری سایه‌سینده میلّی ایدئولوژی فورمالاشدی.19.عصرده ایکی بؤیوک تورکچو م.ف.آخوندزاده و اسماعیل بیگ قاسپیرالی اؤز "ترجومان"-ی ایله تورکچولوگو تبلیغ ائدیر، 20. عصرین اوّل‌لرینده ایسه علی‌بیگ حسین‌زاده، احمد‌بیگ آغااوغلو و علی‌مردان بیگ توپچوباشوف اوزون ایللر بویو حاکیم اولان سوننی‌لیک و شیعه لیک آنلاشیلمازلیق‌لارینی اورتادان قالدیراراق، تورکچولوک و ایسلامچی‌لیق فیکیرلری اطرافیندا بوتون آذربایجانلی‌لاری توپلاماغا چالیشدیلار. اونلارین هر بیری‌نین یارادیجی‌لیغیندا میلّی آزادلیق اوغروندا ایمپریالیزمه قارشی موباریزه آپاریجی یئر توتوردو. البته، دونیادا بنزری اولمایان ایمپریالیزم سانسورونو آشیب، بیرباشا میلّی-آزادلیق ایدئیاسینی تبلیغ ائتمک غئیری-مومکون ایدی. اونا گؤره ده، قئید ائتدیگیمیز ضیالی‌لارین اکثریتی‌نین اثرلرینده آذربایجانچیلیق ایدئیالاری اؤنه چکیلیردی. ا.آغااوغلو خالقی ایسلام ایدئیالاری اطرافیندا جمع‌لشدیرمکدن توتموش میلّی اولماغا قدر بوتون اوصول‌لاری مقبول ساییردی. ع.حسین‌زاده تورک دونیاسی ایدئیاسیندا آذربایجانلی‌لارین کؤکلرینی آراشدیریردی.
ع.حسین‌زاده‌نین نشر ائتدیردیگی " فیوضات "-این تبلیغ ائتدیگی ایدئیالار آراسیندا تورکچولوک و آذربایجانچیلیق اساس یئر توتدو کی، بو آختاریش مئییل‌لری ده سونراکی ایللرده داها گئنیش و چوخ‌پلانلی شکیلده اینکیشاف ائتدیریلمیشدیر. ادامه مطلب ...