خالق جومهوریتینین دؤنمز لیدری - محمد امین رسولزاده
لطافت بئیبوتووا
قوبا " سویقیریمی مموریال کومپلکسی "نین شؤعبه مودیری
آذربایجانین میلّی ایستیقلال موباریزهسی تاریخینده موهوم رول اوینامیش محمد امین رسولزادهنین اؤلکهمیزده تورکچولوک فیکرینین اساسلاندیریلماسیندا، میلّی دؤولت قوروجولوغو یولوندا اراضی موختاریاتی طلبینین علمی-نظری جهتدن ایرهلی سورولمهسینده ده بؤیوک خیدمتلری وار. او، ایستیقلال موباریزهمیزین چوخایللیک تاریخی اولدوغونو موعینلشدیرمیش، میلّی حرکاتین کاراکترینی آیدینلاشدیراراق موختلیف باشلیقلار آلتیندا تصویر و تقدیم ائتمیشدی. بیرینجی - آذربایجان میلّی ایستیقلال موباریزه سی چوخایللیک تاریخه مالیکدیر؛ ایکینجی - ایدئولوژی منشایی اعتیباری ایله میلّی آذربایجان حرکاتی، شرقدهکی میلّی قورتولوش ایدئیالارینی غربده کی کولتور و دموکراسی جریانلارینی اؤزونده بیرلشدیرمیش بیر حرکاتدیر؛ اوچونجو - آذربایجان میلّی ایستیقلال موباریزهسی اوچ-بئش آدامین حیاتی و آدی ایله اؤلچوله بیلمز، بو موباریزهنین بؤیوک فیکیر قوروجولاری و بو ایدئیایا بوتون فعالیتلری ایله باغلانمیش شخصیتلری واردیر؛ دؤردونجو - یاخین کئچمیشی، ایدئیا و شخصیتلری اینکار ائتمک آذربایجان میلّی ایستیقلال موباریزه سینین اهمیتینی کیچیلتمک دئمکدیر؛ بئشینجی - آذربایجان میلّی ایستیقلال موباریزهسینده شخصلرین مؤوقع و شرفی، اساس ایدئولوزییه گؤستردیکلری صداقت، باغلیلیق و خیدمتلری ایله موتناسیبدیر. ادامه مطلب ...
میلّی منلیک و ایستیقلال دویغولارینین آلوولو ترجومانی
رامیز قاسموف
فیلولوژی اوزره فلسفه دوکتورو، دوسنت، آمعا ناخچیوان بؤلمهسینین امکداشی
آذربایجان و تورک دونیاسی ادبیاتینین گؤرکملی سیمالاریندان اولان احمد جوادین (1892-1937) یارادیجیلیغی میلّی دؤولتچیلیگین، او جوملهدن، خالق جومهوریتینین ترنّومو باخیمیندان چوخ زنگین و دَیرلیدیر. ادامه مطلب ...
" خسرو و شیرین "-ین تورک دونیاسی
نظامی جعفروف
نظامی گنجوی " سیرلر خزینه سی "-ندن بیر نئچه ایل سونرا " خسرو و شیرین " داستان-پوئماسینی تاماملاییب آتابیگ محمد جهان پهلوانا هدیه گؤندرمیشدی.
او حؤکمدارا کی، اثرین اوّلینده حاقیندا یازیردی: " دؤورون حاکیمی، اوُلو ملیک آتابیگ کی، دونیادان ظولمون ایزینی کسدی. ابوجعفر محمد کی، سخاوتی اوجوندان سولطان محمود کیمی خوراسانی توتاجاق " ( " خسرو و شیرین "-دن وئریلمیش بوتون نومونهلر پروفسور حمید محمدزادهنین فیلولوژی ترجومه سیندندیر). نظامی جاهان پهلوانین کیچیک قارداشی، " چیندن خراج رومدان جیزیه آلان " قیزیل آرسلانی دا تعریفلهمیشدی: " قاپیسینی دنیز کیمی هامییا آچار، خزر یوخسولوندان روم وارلیسینادک هئچ کس فضیلت دریاسیندان الیبوش قاییتماز " . آتابیگلرین " قلم تورکلری " نه گؤستردیکلری قایغینی شاعیر-موتفکّیر اونلارین معنوی بؤیوکلوگونون گؤستریجیسی سایمیشدی.
" سیرلر خزینه سی "نین تورک دونیاسی
نظامی جعفروف
نظامی یارادیجیلیغینین تورک-موسلمان منشایی، ایدئولوژیسی و استِتیکی داهی شاعیر-موتفکّیرین ایلک پوئماسی اولان " مخزن الاسرار" ( "سیرلر خزینهسی"-ندن) اؤزونو بوتون مومکون میقیاسلاری ایله حیس ائتدیرمگه باشلاییر.
اساس حیس ائدیلن ده اودور کی، اؤز سؤز خزینه سینین قاپیلارینی سخاوتله آچان صنعتکار آرتیق کئچمیش اَیاملاردا (فردوسی دؤورونده) اولدوغو کیمی جنگاورلیک داستانی دانیشمیر، عوموما اینسانین (و اینسانلیغین!) سؤزون گئنیش معناسیندا حیاتیندان، جمعیتین موختلیف طبقهلرینین " ترجومهیی-حال "-یندان بحث ائدیر. و بو، اونون ایدئیا-استِتیک مؤوقئعیینی عکس ائتدیرن ائله بیر استراتژی علامتدیر کی، تورکلوگه (و تورک دونیاسینا) موناسیبتینی ده موعینلشدیریر. بئله کی، " سیرلر خزینهسی "ندن باشلایاراق نظامیده تورکلوک اؤزونو حربی-سیاسی یوخ، معنوی جنگاورلیکده -ارنلیکده گؤسترمگین کلاسیک تجروبهلرینی وئرمکله پوستاپوس دؤورو اوچون سجیهوی اولان خوصوصیتلر تقدیم ائدیر. ادامه مطلب ...
آذربایجان میلّی دوشونجه تاریخینده عبداله شایق فنومنی
آذربایجان ادبیاتینی، ادبیاتشوناسلیق علمینی، مدنیتینی، پداقوژی و ایدئولوژی فیکیر تاریخینی شایق ایمضاسی اولمادان تصووره گتیرمک چتیندیر. بو ضعیف ووجودلو بؤیوک شخصیتین آذربایجان ادبیاتینا وئردیگی تؤحفهلرین اهمیتینی درک ائتمک اوچون بیر آنلیق اونون یوخلوغونو دوشونمک کیفایتدیر. ۱۹۲۳-جو ایلده شایقین ادبی و پداقوژی فعالیتینین۲۰ ایللیگینین قئید اولوندوغو ادبی-بدیعی گئجه ده غفور افندیزاده قانتمیرین چیخیشیندان "اگر شایق اولماسایدی" تعبیری اصلینده، ادیبین چوخ جهتلی فعالیتینین میقیاس و ماهیتینین بؤیوکلوگونو احتیوا ائدیر. اگر شایق اولماسایدی... موبالیغهسیز دئمک اولار کی، اگر شایق اولماسایدی، آذربایجان اونون میلّی روحدا یئتیشدیردیگی ضیالی اوردوسوندان محروم اولاردی؛ آنادیللی تحصیلین تملینی قویان شایق نومونه مکتبی فعالیت گؤسترمزدی؛ آذربایجاندا مکتب و معاریف ایشی سانسورون پنجهسی آلتیندا ازیلر و اؤز دوزگون مجراسینی تاپمازدی؛ اوشاق ادبیاتی قیزیل فوندونا داخیل اولان اثرلردن محروم اولاردی؛ میلّی ادبیاتیمیزی اؤز سوی-کؤکونه - فولکلورونا باغلایانلارین، اوروپا و شرق کلاسیک ادبیاتینی آذربایجان اوخوجوسونا اؤز آنا دیلینده چاتدیرانلارین سایی آزالار، ادبیاتیمیز اینجه روحلو شایق پوئزیاسیندان محروم اولاردی و نهایت، اگر شایق اولماسایدی، وطنین، میلتین طالعیینی اؤز موقدّراتیندان اوجا توتان بیر تعصوبکش ادیب - وطنداش تیمثالیندان محروم اولاردیق. ادامه مطلب ...
توران بیرلیگی: ایدئالدان حقیقته
نظام الدین شمسیزاده
سون ایکی یوزایلده - ۱۹ و ۲۰. عصرلرده ایدئال اولاراق آرزولاردا، یادداشلاردا یاشایان تورک بیرلیگی - توران تاریخین ایرادهسی، طالعیین حؤکمو ایله باهار گوللری کیمی یاواش-یاواش چیچکلنمکدهدیر. ایدئال هئچ واخت محو اولمور، اؤلمور، آرزولار هاچانسا حیاتا کئچیر.
آند ایچهرک قورانا،
بیز گئدیریک تورانا.
تورکون اولو یوردونا،
سالام وئرک قوردونا.
ادامه مطلب ...
حسین جاوید - میلت و حوریت وورغونو
لطفیه عسگرزاده
فیلولوژی علملری دوکتورو، نظامی گنجوی آدینا ادبیات اینستیتوتونون باش علمی ایشچیسی
تورکچولوک و تورانچیلیق مفکورهلی اثرلری سایهسینده یارادیجیلیغی درین سیاسی ماهیت کسب ائدن داهی حسین جاویدین یارادیجیلیغیندا اینسان حوقوقلاری و اونلارین پوزولماسی، بوتؤولوکده سوسیال عدالتسیزلیک جیدی پروبلم کیمی تقدیم اولونور. کاراکترجه حوریت و میلت وورغونو اولان موتفکیر صنعتکار یاشادیغی دؤورده سیاسی حرکاتدا، هئچ بیر حیزب و قورومدا اولماسا دا، اؤز مؤوقعیینی، موناسیبتینی بیلدیرمگی ده اونوتموردو. وحشی ارمنی داشناکلارینین باکیدا و دیگر بؤلگهلرده تؤرتدیگی قانلی فاجیعهلرده سویداشلاری کیمی، اؤزو ده ضرر گؤرن، منفور نیت صاحیبلرینی لعنتلهین شاعیرین "رنگارنگ یارادیجیلیغیندا اینسان و اونون طالعیی چاغداش موحیطیمیزین ایستکلری سوراغیندا رومانتیک اوصولدا اورتایا قویولور" . بوتون بونلار جاوید افندینی محمد امین رسولزاده، علی بیگ حسینزاده و باشقا ایستیقلال موجاهیدلری ایله بیرلشدیریردی. ادامه مطلب ...
تورکچولوک و رومانتیزمین وحدتی
گولشن علییئوا کنگرلی
فیلولوژی علملری دوکتورو، پروفسور
بؤیوک شخصیتلر فیزیکی حیاتلارینی باشا ووردوقدان سونرا ابدیت عؤمرو یاشاییرلار. هر یئنی دوغولان نسیل کلاسیکین یارادیجیلیغیندا اؤز فیکری-معنوی سواللارینا جاواب تاپیر، کلاسیکلر هر نسیلله یئنیدن دوغولا بیلیرلر.
آذربایجان ادبیاتیندا بئله صنعتکارلاردان بیری عقیدهسینه گؤره توتالیتار سووئت رژیمی طرفیندن تصفیهیه معروض قالمیش رومانتیک شاعیر و فیلوسوف حسین جاویددیر. او قدیربیلن میلتی طرفیندن دایم خاطیرلانیر، درین مضمونلو، بدیعی-فلسفی صیقلتلی اثرلری دؤنه-دؤنه چاپ اولونور، یئنی-یئنی نسیللر طرفیندن ماراق و هوسله اوخونور. حسین جاویدین بیر شخصیت و صنعتکار کیمی بؤیوکلوگو آذربایجان جومهوریتی پرزیدنتی جناب ایلهام علییئفین کلاسیک ایرثه احتیرامی و بؤیوک قدرشوناسلیقلا ایمضالادیغی ۲۴ اوکتوبر ۲۰۱۷-جی ایل تاریخلی سرانجامدا حسین جاویدین ادبی-تاریخی مؤوقعیی اوبیئکتیو نظری عکسینی تاپمیشدیر. ادامه مطلب ...
اسماعیل بیگ قاسپرالینین "ترجومان"-ی: مودرنیزمین جارچیسی
ادوارد لاززِرینی
اسماعیل بیگ قاسپرالینین حیاتی، فعالیتی، یارادیجیلیغی دایم دیقت مرکزینده اولوب، آراشدیریلیب. بؤیوک فیکیر آدامینین شخصیتینه اولان ماراق چوخدان سرحدلری آشیب. بو جهتدن آمریکانین ایندیانا بیلیمیوردونون پروفسورو ادوارد لازرینینین قلمه آلدیغی مقاله دیقتی چکیر. مقالهنی ایختیصارلا اوخوجولاریمیزین دیقتینه چاتدیریریق.
بدنه جان وئرن روحدور
فریدریک شیلر
فیکیر و غایه یوخلوغو اینسانین جسارتینی قیریر، اونو اویوشدورور و ضعیفلهدیر.
اسماعیل بیگ قاسپرالی
... اسماعیل بیگ قاسپرالینین ایستراتژینین مرکزینده قزئت یاراتماق و اونو یاشاتماق قطعیتی دایانیردی. زامان-زامان قازان، تیفلیس، تاشکند و باکیدا بو یؤنده ائدیلمیش جهدلره باخمایاراق او، روسیهنین ان اوزون عؤمورلو تورکدیللی قزئتینه چئوریلهجک مطبوع اورقانین نشری اوچون رسمی ایجازه آلانا، یعنی 1917-جی ایلهدک موباریزه آپاردی. او، مطبوعاتی اؤزونون بؤیوک لاییحهسینی ان تاثیرلی فورمادا تبلیغ ائدن، ان گئنیش اوخوجو کوتلهسینه چاتدیران و مودرنیزمه موخالیف اولانلارین عؤهدهسیندن گله بیلن واسیطه ساییردی. بو، عئینی زاماندا، جهالت و سهو معلوماتدان قایناقلاندیغینا ایناندیغی، روسلارلا موسلمانلاری بیر-بیرینه قارشی قیزیشدیران غرضلی احکامی آرادان قالدیرماق اوچون فؤوقالعاده گوجه مالیک بیر واسیطه ایدی. اوستهلیک، قزئت، مودرنیزم طرفدارلارینین پروقرامی اوچون فوروم تشکیل ائتمکله ائله ایندیدن اینکیشاف یولونا قدم قویموش، آما هله ضعیف، داغینیق اولان گوجلرین بیرلشدیریلمهسینه و شوبههسیز، قارشیداکی چتین دؤور عرضینده اونلارین تشویقینه ده فایدا وئره بیلردی. ادامه مطلب ...
آذربایجانچیلیق و تورکچولوگون قارشیلیقلی موناسیبتلری
بو دؤورده آذربایجانچیلیق ایدئولوژیسینین اساسیندا وطن اخلاقی، وطنچیلیک دویغوسو دورور. آذربایجان خالقینین وطن اخلاقی، واحید دؤولتچیلیک شوعورو اوغروندا، وطنین ایشغالی و شخصیت آزادلیغی اوغروندا موباریزهسینده عوموم میلّی ایدئیا و ایدئولوژیلر حلائدیجی رول اویناییردی.
آذربایجانین گونئییه و قوزئییه، خانلیقلارا پارچالانماسی، واحید میلّی شوعورون و میلّی ایدئولوژینین تشکّولونه انگل اولدو. آذربایجانچیلیق ایدئولوژیسی بو دؤورده شرق و غرب دَیرلرینین سنتز شکلینده تظاهور ائتدی. عنعنهوی شرق ایدئولوژیلریندن گلن نور، عرفان، کمال ذکا، بشریلیک و معاریفچیلیگین عوضوی وحدتیندن عیبارت اولان آذربایجان ایدئولوژیسی تورکچولوک، ایسلامچیلیق، اوروپاچیلیق و آذربایجانچیلیقلا قوووشدو. بو دؤورون ایدئولوژیسینده جمعیت، اینسان، معنویات، میلّی-معنوی دَیرلر اؤن پلانا چکیلدی.
19. عصرین سونلاری، 20. عصرین اوّللرینده فعالیت گؤسترن ایدئولوقلارین یارادیجیلیقلاری سایهسینده میلّی ایدئولوژی فورمالاشدی.19.عصرده ایکی بؤیوک تورکچو م.ف.آخوندزاده و اسماعیل بیگ قاسپیرالی اؤز "ترجومان"-ی ایله تورکچولوگو تبلیغ ائدیر، 20. عصرین اوّللرینده ایسه علیبیگ حسینزاده، احمدبیگ آغااوغلو و علیمردان بیگ توپچوباشوف اوزون ایللر بویو حاکیم اولان سوننیلیک و شیعه لیک آنلاشیلمازلیقلارینی اورتادان قالدیراراق، تورکچولوک و ایسلامچیلیق فیکیرلری اطرافیندا بوتون آذربایجانلیلاری توپلاماغا چالیشدیلار. اونلارین هر بیرینین یارادیجیلیغیندا میلّی آزادلیق اوغروندا ایمپریالیزمه قارشی موباریزه آپاریجی یئر توتوردو. البته، دونیادا بنزری اولمایان ایمپریالیزم سانسورونو آشیب، بیرباشا میلّی-آزادلیق ایدئیاسینی تبلیغ ائتمک غئیری-مومکون ایدی. اونا گؤره ده، قئید ائتدیگیمیز ضیالیلارین اکثریتینین اثرلرینده آذربایجانچیلیق ایدئیالاری اؤنه چکیلیردی. ا.آغااوغلو خالقی ایسلام ایدئیالاری اطرافیندا جمعلشدیرمکدن توتموش میلّی اولماغا قدر بوتون اوصوللاری مقبول ساییردی. ع.حسینزاده تورک دونیاسی ایدئیاسیندا آذربایجانلیلارین کؤکلرینی آراشدیریردی.
ع.حسینزادهنین نشر ائتدیردیگی " فیوضات "-این تبلیغ ائتدیگی ایدئیالار آراسیندا تورکچولوک و آذربایجانچیلیق اساس یئر توتدو کی، بو آختاریش مئییللری ده سونراکی ایللرده داها گئنیش و چوخپلانلی شکیلده اینکیشاف ائتدیریلمیشدیر. ادامه مطلب ...