​ حسین جاوید - میلت و حوریت وورغونو

 ​

حسین جاوید - میلت و حوریت وورغونو

لطفیه عسگرزاده

فیلولوژی علملری دوکتورو، نظامی گنجوی آدینا ادبیات اینستیتوتونون باش علمی ایشچیسی

تورکچولوک و تورانچیلیق مفکوره‌لی اثرلری سایه‌سینده یارادیجیلیغی درین سیاسی ماهیت کسب ائدن داهی حسین جاویدین یارادیجیلیغیندا اینسان حوقوق‌لاری و اونلارین پوزولماسی، بوتؤولوکده سوسیال عدالت‌سیزلیک جیدی پروبلم کیمی تقدیم اولونور. کاراکترجه حوریت و میلت وورغونو اولان موتفکیر صنعتکار یاشادیغی دؤورده سیاسی حرکاتدا، هئچ بیر حیزب و قورومدا اولماسا دا، اؤز مؤوقعیینی، موناسیبتینی بیلدیرمگی ده اونوتموردو. وحشی ارمنی داشناک‌لاری‌نین باکیدا و دیگر بؤلگه‌لرده تؤرتدیگی قانلی فاجیعه‌لرده سویداش‌لاری کیمی، اؤزو ده ضرر گؤرن، منفور نیت صاحیب‌لرینی لعنتله‌ین شاعیرین "‌رنگارنگ یارادیجیلیغیندا اینسان و اونون طالعیی چاغداش موحیطیمیزین ایستک‌لری سوراغیندا رومانتیک اوصولدا اورتایا قویولور" . بوتون بونلار جاوید افندینی محمد امین رسول‌زاده، علی بیگ حسین‌زاده و باشقا ایستیقلال موجاهیدلری ایله بیرلشدیریردی. 

عراقدا گونئی آذربایجان ادبیاتی

عراقدا گونئی آذربایجان ادبیاتی

سکینه قایبالی‌ئوا

اؤزت

۲۰. یوز ایلین ۵۰.لی ایللریندن باشلایاراق میلّی و کولتورل باشاری‌لار قازانمیش عراق تورکمان‌لاری یالنیز تورکمان ادبیاتی چرچیوه‌سینده دئییل، عئینی زاماندا عوموم‌تورک، عوموم‌آذربایجان ادبیاتی‌نین تبلیغی و تدقیقی ساحه‌سینده بؤیوک ایشلر گؤرموشلر. عراق تورکمان شاعیرلری اؤز یارادیجیلیق‌لاریندا آذربایجان ادبیاتیندان، اؤزل‌لیکله نظامی، فضولی، نسیمی کیمی داهی سؤز اوستادلاری ایله یاناشی، شهریار کیمی وطنپرور، بشری دویغولارین ترنومچوسو اولان شاعیرلرین یارادیجیلیغیندان دا بهره‌لنمیشدیلر. اونلار اؤز یارادیجیلیق‌لاریندا و عئینی زاماندا عراق تورکمان‌لاری‌نین آیدینلانماسیندا مؤهوم رول اوینایان مطبوعاتدا بو ساحه‌نین ایشیقلاندیریلماسینا گئنیش یئر وئرمیشدیلر. ۱۹۵۰.لی ایللردن بو یانا بیلیمسل، ادبی موحیطین ایشیقلاندیریلماسیندا، خالقین آیدینلانماسیندا بؤیوک اؤنم داشییان مطبوعات عراق تورکمان‌لاری اوچون قلم مئیدانی اولماقلا یاناشی، عئینی زاماندا بیر موباریزه میدانینا چئوریلمیشدیر. اونلار یالنیز اؤز دردلرینی دئییل، عئینی زاماندا قانی قانیندان، دیلی دیلیندن اولان دوغما سویداش‌لاری‌نین دا حالینا یانمیش، سورون‌لارینی اؤز مطبوعات اورقان‌لاریندا دایم گؤز اؤنونده ساخلامیشدیلار.

آچار سؤزلر: عراق-تورکمان، ادبیات، ایران تورکلری، گونئی آذربایجان شعری، مطبوعات.

محمدامین رسول‌زاده‌نین نظامی‌سی

محمدامین رسول‌زاده‌نین نظامی‌سی

پروفسور نصیب نصیبلی

احمد کسروی‌دن شیخ الاسلامی‌یه قدر بوتون پان ایرانیست‌لرین و فارس عیرقچی‌لاری‌نین بؤیوک ایستکله تکرار ائتدیکلری تِزه گؤره، آذربایجانین اسکی خالقی آذری‌لردن عیبارت ایمیش. اونلار دا شعرلر سؤیله‌میش، فارس ادبیاتی‌نین زنگینلشمه‌سی اوچون چالیشمیشلار. بو فیکرین یانلیشلیغینی گؤسترن اثرلر آراسیندا محمد امین رسول‌زاده‌‌نین آذربایجان شاعیری نظامی‌ آدلی آکادمیک آراشدیرماسی اؤزل بیر یئره صاحیب‌دیر. بو اینجله‌مه محمد امین بیگین اوروپا‌دا یاشاماق مجبوریتینده قالدیغی 30‌.لو ایللرینده یازیلمیش، بؤیوک‌ شاعیر نظامی‌‌نین 1941 ایلینده‌کی 800.جو دوغوم ایلی آنیسینا اتحاف ائدیلمیشدیر. او دؤنم‌لرده، ایراندا و ایران ائشیگینده نظامی‌ اوچون آنما تؤرن‌لری گئچیلیرمکده ایدی. نظامی‌، عنعنه‌وی اولاراق ایران یا دا فارس شاعیری اولاراق تقدیم ائدیلیردی. بو قونودا شوروی ایستیثنا ایدی. رسول‌زاده‌یه گؤره، نظامی‌ ابدی اثرلرینی فارسجا یازماسینا باخمایاراق، اونو ایران/فارس شاعیری سایماق دوغرو دئییلدیر. نظامی‌، تورک اوغلو تورکدور. نظامی‌‌نین اتنیک کیملیگینه آیدینلیق گتیرن یازار، میلّی تاریخیمیزین بعضی اؤنملی قونولارینی بیلیمسل، اوبژکتیو شکیلده اینجه‌له‌یرک میلّی تاریخ آلغیسی‌نین اولوشماسیندا بؤیوک پایی اولموشدور. 

منیم آنا دیلیم - اینشاء

​

منیم آنا دیلیم - اینشاء

منیم آنا دیلیم! بو، او دیلدیر کی، آنالاریمیز بیزه بئشیک باشیندا حیاتین ان حزین سمفونیسی اولان لایلانی بو دیلده دئمیشدیر، بو، او دیلدیر کی، فضولی عشقی، نسیمی دؤزومو، وورغون شیرینلیگی، اوزئییر دونیاسی بو دیلده ایفاده اولونموش، زامان-زامان قانیمیزا، جانیمیزا هوپموشدور.

آنا دیلی بیزیم موقدس ثروتیمیز، آنامیزین دیلی‌دیر. آنا دیلی عؤمروموزه معنا وئرن، اونو گؤزل‌لشدیرن اخلاق درسلیگی‌دیر. آنا دیلی عادیجه بیر ایفاده دئییل. اورک‌لره حرارت گتیرن، اینسانی اؤز کئچمیشینه باغلایان، گله‌جگه سسله‌ین معنوی خزینه‌دیر. آنا دیلی بیزیم کؤکوموز، میلّی مدنیتیمیز، میلّی اخلاقیمیزدیر. 

آنا دیلی مسله‌لرینه عبدالرحیم بیگ حاقوئردی‌یئف یاناشماسی

آنا دیلی مسله‌لرینه عبدالرحیم بیگ حاقوئردی‌یئف یاناشماسی

زلفیه اسماعیل

عبدالرحیم بیگ حاقوئردی‌یئفین چوخ‌شاخه‌لی یارادیجی‌لیغی‌نین موعین ایستیقامت‌لریندن بیری ده آنا دیلی مسله‌لری‌دیر. دوغما وطنی‌نین ایجتیماعی حیاتیندا فعال ایشتیراک ائدن وطنپرور ضیالی خالقیمیزین مدنی-ایجتیماعی حیاتینداکی بوتون چاتیشمازلیق‌لار کیمی آنا دیلی‌نین پروبلم‌لری ده اونو دایم ناراحات ائتمیشدیر. دؤورون ادبی دیل نورماسی‌نین موعین‌لشمه‌سینده همین دؤورون گؤرکملی ضیالی‌لاری ایله یاناشی عبدالرحیم بیگ حاقوئردی‌یئف ده الیفبا، اورفوقرافی، میلّی تئرمینولوژی مسله‌لری‌نین اطرافیندا گئدن موباریزه‌لردن کناردا قالمامیش، دیلچی عالیم‌لرله داها یاخین موناسیبتده اولان ادیب دیل مسله‌لری‌نین موذاکیره‌سینده مرکزی مؤوقع توتموشدو. همچنین ع.حاقوئردی‌یئف اونو ناراحات ائدن اؤتن عصرین ایلک ایکی اون ایل‌لیگی‌نین دیل و الیفبا مسله‌لری حاقدا مطبوعاتدا چیخیش‌لار ائتمیشدی. اونون "‌ادبی دیلیمیز حاقیندا‌" دَیرلی مقاله‌سی او دؤورون قیزغین موذاکیره لریندن آلدیغی تأثوراتین نتیجه‌سی‌دیر. 

آذربایجان خالقی‌نین طالع کیتابی - "‌آنامین کیتابی‌"

آذربایجان خالقی‌نین طالع کیتابی -  "‌آنامین کیتابی‌"‌

  بؤیوک رئالیست صنعتکار جلیل محمدقولوزاده‌‌نین «آنامین کیتابی» اثری میلّی ایستیقلال، دؤولت‌چی‌لیک، موستقیل‌لیک ایده‌آل‌لارینی اؤزونده عکس ائتدیرن چوخ قیمتلی بدیعی مخزندیر. بو اثر، فیکریمیزجه، باشدان-باشا سمبول‌لار اثری‌دیر. بو پیئس اصل آذربایجان‌نامه‌دیر، آذربایجانچی‌لیق ایدئیالاری‌‌نین منبعی‌دیر. آکادمیک عیسی حبیب‌بیلی‌‌نین سؤزلریله دئسک: «آنامین کیتابی» – آذربایجا‌نین میلّی ایستیقلالی حاقیندا ۲۰-جی عصر بویو یازیلمیش سیلسیله اثرلرین معنوی آناسی‌دیر. ...ج.محمدقولوزاده‌‌نین «آنامین کیتابی» اثری ...میلّی-معنوی اؤزونودرک، وطنچی‌لیک، میلّی بیرلیک و موستقیل‌لیک درس‌لیگی‌دیر. «آنامین کیتابی» – آذربایجا‌نین...طالع کیتابی‌دیر، میلّی ادبیاتیمیزین ان موکمّل آذربایجان‌نامه‌سی‌دیر».

گونئی آذربایجان ادبیاتیندا شهریار مرحله‌سی

​

گونئی آذربایجان ادبیاتیندا شهریار مرحله‌سی 

  ائسمیرا فواد 

  فیلولوژی اوزره علم‌لر دوکتورو      

   1925-جی ایلده ایران خاندانینی فارس منشالی پهلوی سولاله‌سی‌نین الینه کئچمه‌سیله گونئی آذربایجاندا ایجتیماعی فیکرین اینکیشافی و مدنی ترقّیسی ساحه‌سینده درین بؤهران‌لار یارانمیش، خالقین حیاتیندا، دوشونجه طرزینده و یاشاییشیندا دییشیک‌لیک‌لر، جیدی سیاسی آشینمالار باش وئرمیشدی. چونکی پهلوی رژیمی ایراندا آذربایجان تورکجه‌سینده یازیب-اوخوماغی، ایجتیماعی یئرده، حتّی کوچه‌ده ده تورکجه دانیشماغی یاساق ائتمیشدی. بو دؤورده آذربایجان تورکجه‌سینده یازان شاعیر و یازیچی‌لار حبس اولونور، گوللـه‌له‌نیر، سورگونه گؤندریلیردی. تورکجه یازیلمیش کیتاب‌لار تونقال‌لاردا یاندیریلیردی. بو قاداغا و تعقیب‌لر 1979-جو ایل ایران ایسلام اینقیلابینادک داوام ائتدی. اوستاد شهریارین  "حئیدربابایا سالام"  منظومه‌سی‌نین ایراندا و بوتون یاخین شرقده  "‌حئیرت، ائی سؤز‌"  افکتی یاراتماسی دا اصلینده بو آغیر قاداغا و یاساق‌لار دؤورونده آذربایجان تورکجه‌سی‌نین میلّی دوشونجه ایله یئنیدن قوووشوب بولاق تک چاغلاماسی ایله باغلی ایدی. هم ده بو مشهور پوئما گونئی آذربایجان ادبیاتیندا شهریار مرحله‌سی‌نین و ادبی مکتبی‌نین یارانماسینا گتیریب چیخاردی.  

ملا نصرالدینچی‌لرین تنقیدی یازی‌لاری

​

ملا نصرالدینچی‌لرین تنقیدی یازی‌لاری 

علویه طاهرقیزی    

  محمد امین رسول‌زاده  "‌ملا نصرالدین‌"  درگیسی حاقیندا دؤوری مطبوعاتدا یازیردی:

  "حوریتین، حورّاندیش‌لیگین معبدی، شوبهه‌سیز کی، خورفاتین، اباطیل‌لیگین بوتخانه‌سی یئرینده تیکیلمه‌لی ایدی. بونا گؤره بیرینجیسی‌نین تیکیلمه‌سی ایکینجی‌نین ییخیلماسینا باغلی ایدی. بو وظیفه‌یی کیم گؤره‌جکدی؟  "‌تلخک‌"  ملا نصرالدین؟ تخریب وظیفه‌سینی  "‌ملا نصرالدین‌"  کامالی-مووفّقیتله گؤرویوردو. او یاخیجی، ییخیجی ایستهزاسینی کؤهنه‌لیگی تمثیل ائدن نرسه و کیمسه‌لردن اسیرگه‌مییوردو. ان قووّتلی هوجومونو گؤزوباغلی تعصوبه، فیکیر و تصوّورده‌کی  اسارت و تحمّول‌سوزلیگه تؤوجیه ائدییوردو. اؤلو فیکیرلر، اؤلگون معیشت‌لر اونون دیری خنده‌لرینه معروض قالاراق اینتیباه قهقهه‌لری دوغورویوردو. او آغلاناجاق حال‌لارا گولویوردو. گولدوره‌رک آغلادییوردو. او، حتّی آغلاماغا دا گولویوردو. چونکی آغلایا-آغلایا یامان گونلره قالدیغیمیزی یاخشیجا درک ائتمیشدی. ایران تاثیری ایله آذربایجان تورکلری‌نین حیاتی-معنویه‌سی هامان ایل بویو آغلاماقدان عیبارت اولوب قالمیشدیر.  "‌چوخ گولن چوخ آغلایار‌"  - دئیرلر. فقط،  "‌چوخ آغلایان چوخ گولر‌"  دئییلسه ده، دوغرو چیخار‌"‌.  

Kitap-Ğabdulla Tuqay

Kitap

Ğabdulla Tuqay

Hiç tä küñlem açılmaslıq eçem poşsa,

Üz-üzemne kürälmiçä, ruxım töşsä,

Cäfa çiksäm, yödäp betsäm, bu başımnı

Quyalmıyça canğa cılı hiçber töşkä;

Xäsrät soñra xäsrät kilep almaş-almaş,

Küñelsez uy belän tämam äylänsä baş,

Küzläremdä kibep tä citmägän bulsa

Xäzer genä sığlıp-sığlıp yelağan yäş, —

Şul vaqıtta min qulıma kitap alam,

Anıñ izge säxifälären aqtaram;

Räxätlänep kitä şunda canım, tänem,

Şunnan ğına därtläremä därman tabam;

Uqıp barğan härber yulım, härber süzem

Bula minem yul kürsätküçe yoldızım;

Söymi  başlıym bu dön’yanıñ vaqlıqların,

Açıladır, nurlanadır küñlem, küzem;

Ciñellänäm, mäğsumlänäm min şul çaqta,

Räxmät äytäm uqığanım şul kitapqa;

Işanıçım arta minem üz-üzemä,

Ömid berlän qarıy başlıym bulaçaqqa.

آذربایجان تنقیدی رئالیزمینده آنادیلی میلّی وارلیغین تملی کیمی

آذربایجان تنقیدی رئالیزمینده آنادیلی میلّی وارلیغین تملی کیمی

  میلّی اویانیش، ایجتیماعی ترقّی و معنوی اینکیشاف دؤورو کیمی کاراکتریزه اولونان 20. عصرین اوّل‌لرینده ان چوخ گوندمده اولان مسله‌لردن بیری محض آنادیلی مسله‌سی ایدی. خالقی اویانیشا دعوت ائتمک، گئنیش کوتله‌لری میلّی دَیرلر، ایستیقلال و اینکیشاف دوشونجه‌سیله معاریف‌لندیره‌رک یئنی ایجتیماعی-سیاسی دؤنمه داخیل ائتمک هم ده آنادیلی‌نین رولونا و اونون فعالیت دایره‌سینه دیقتی آرتیریردی. بئله بیر زاماندا یئنی ایجتیماعی-سیاسی موحیطه هانسی دیلله داخیل اولماق و فعالیت گؤسترمک مسله‌سی اولدوقجا موهوم مسله کسب ائدیردی. چوخ‌سایلی ضیالی‌لارین ایشتیراک ائتدیگی بو زنگین سیاسی-معنوی موحیطده دیل مسله‌سی هئچ ده بیرمعنالی موذاکیره اولونموردو. آکادمیک ت.حاجی‌یئف‌دن دوغرو عومومی‌لشدیرمه‌دیرکی،  " دؤورون ادبی-بدیعی دیل اطرافینداکی ایختیلاف‌لاری  "ملا نصرالدین"له  "‌فویوضات‌"ین پولمیکاسیندا داها آیدین گؤرونور‌"‌.