آی دده درگیسی

آی دده درگیسی

آی دده، رفیک خالد کارای طرفیندن 1922 ایلینده ایستانبولدا هفته‌ده  ایکی گون یاییملانمیش داها سونرا 1948-1949دا یئنیدن چیخاریلمیش سیاسی ساتیریک درگیسی. 

  تورک قورتولوش ساواشی  سیراسیندا چیخان ان ائتکیلی ایکی ساتیریک درگیسیندن بیری‌سیدیر (دیگری گولر یوز). قوروجوسو و باش‌یازاری رفیک خالد کارای‌دیر. میلّی موباریزه‌‌یه ساتیرا یولو ایله  موخالیفت ائدن درگی، قیسا سورن یایین حیاتی بویونجا چوخ ساییدا یازار و رسام یئتیشتیرمیش، اؤزوندن سونرا یایینلاناجاق ساتیریک درگیلرینه زمین حاضیرلامیشدیر.[۱] 

یایین تاریخچه‌سی

 1922

ایلک سایی 2 ژانویه 1922ده یاییملاندی. بازارائرته‌سی‌ و جومعه آخشامی گونلری، دؤنمین بیرچوخ یایینی کیمی دؤرد صحیفه‌ده چیخدی. 29×40سم اؤلچوده ایدی.[۲]صاباح مطبعه‌سینده چاپ اولونموشدو. دوزنلی اولاراق 90 سایی چیخدی. دئمک اولار بوتون یازی و کاریکاتورلاریندا میلّی موباریزه حرکتینی تنقید ائدن درگی؛ 30 آقوست‌دا ظفرین قازانیلماسیندان سونرامصطفی کمال‌ین شکیل‌لری و تعریف‌لرینی یازیلاریندا یئر وئردی. درگی‌نین قوروجوسو و باش‌یازاری رفیک خالد، یوزاللی‌لیکلر سیاهیسینا یئر آلاراق خاریجه سورگون ائدیلدی. درگی‌نین سون ساییسی رفیک خالدین ایستانبولدان آیریلدیغی 9 نوامبر 1922ده چاپ اولدو [۲]سون ساییدا رفیک خالدین هئچ‌بیر یازیسینا یئر وئریلمه دی. 

  رفیک خالد، سورگونه گئدرکن آی دده‌نی یوسف ضیایا بوراخمیشدی. یوسف ضیا اورتاج بیر آی سونرا اورهان سیفی اورهون ایله بیرلیکده عئینی کادر، عئینی بیچیم و یاپیسی ایله آق‌بابا درگیسینی چیخارتدی.[۳]

  1948

1938ده  یوزاللی‌لیک‌لرین یوردا دؤنمه‌سینی انگلله‌ین قانون قالخینجا ایستانبولا گئری گلن رفیک خالد، دؤنوشوندن اون ایل سونرا درگینی  یئنیدن یاییملاماغا باشلادی. شنبه و چارشنبه گونلری 8 صحیفه یاییملانان درگی نین ایلک ساییسی 8 مای 1948ده چیخدی. 104. ساییدان اعتباراً هفته‌ده بیر گون 12 صحیفه اولاراق چیخماغا باشلادی. باشلانغیجدان تان مطبعه‌سینده، 110. ساییدان اعتباراً آقچا مطبعه‌سینده چاپ اولدو. صاحیبی ف. کارای (فاطما کارای) اولاراق بیلینن درگی‌نین باش یازاری رفیک خالد ایدی. درگی بو دؤنمده آنتی‌کومونیست، باشلانغیجدا بؤیوک اؤلچوده آمریکا یانلیسی بیر یایین ایدی.[۳]ایکینجی دؤنمینه آی دده اسکی باشاریسینی قازانا بیلمه‌دی و 1 اوکتوبر 1949 تاریخلی 125. ساییدا باغلاندی.

اتک یازیلار

1.  Necati Tonga, Türk Edebiyatı Tarihinde Mühim Bir Mecmua: Akbaba (1922–1977),Turkish Studies, Cilt 3/2, Bahar 2008
2.  "Refik Halid Karay (Editor:Ahmet Bozkurt), Aydede 1922, İnkılap Kitabevi, 2013"(PDF). 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2014.
3.  "Refik Halid Karay (Editor:Ahmet Bozkurt), Aydede 1948, İnkılap Kitabevi, 2013"(PDF). 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2014.

علی و نینو سئوگی هئیکلی

​​​​

  علی و نینو سئوگی هئیکلی

سئوگی هئیکلی : علی و نینو  گورجوستانین باتومی شهرینده دنیزکناری بولوار اراضى‌سینده یئرلشن هئیکل. هئیکل قوربان سعیدین آذربایجانلی اوغلانلا گورجو قیزین سئوگى‌سیندن بحث ائدن  " علی و نینو "  رومانیندان ایلهام‌لاناراق یارادیلیب.  

     " علی و نینو "  آبیده‌سى گورجو و آذربایجان خالقلارى نین دوست‌لوق رمزىدیر "   

Əli və Nino- Qurban Səid - 37 dildə nəşr olunan kitabın cildləri

​​​

Əli və Nino

Qurban səid

Əsərin qısa məzmunu

Əsərdəki hadisələr Rusiya inqilabı, müstəqil və demokratik Azərbaycanın qurulması və Qızıl Ordunun Bakını işğal etdiyi dövrləri əhatə edir. Hadisələrin cərəyan etdiyi əsas məkan isə "tərəqqi etmiş" Qərb və "geridə qalmış" Şərqin qovuşduğu Bakıdır.

Əli xan Şirvanşir rus məktəbində təhsil alan əsilzadə müsəlman gəncidir. Ailəsinin tamamilə şərq-müsəlman adət-ənənələrinə sadiq olmasına baxmayaraq, Əli oxuduğu məktəb və Qərb-xristian dünyasına məxsus olan gürcü qızı Ninoya bəslədiyi məhəbbətinin təsirindən Avropa təsirinə məruz qalmışdır. Lakin bununla belə Nissembaum öz əcdadlarının adət-ənələrinə ömrü boyu sadiq qalacaq, Azərbaycanın müstəqilliyi uğründa həyatını qurban verəcək əsl azərbaycanlı vətənpərvər gənc Əli obrazını yaradır.

Əsərdə Əlinin Ninoya məhəbbəti və Əli xan Şirvanşirin Dağıstan, Qarabağ, Gürcüstan və İrana səyahətlərindən söhbət açılır. Məktəbi bitirdikdən sonra Əli və Nino evlənmək qərarına gəlirlər. Əlinin atası qadınlara, xüsusən başqa dinə məxsus qadına qarşı mühafizəkar fikirlərinə baxmayaraq nigahı dəstəkləyir. Ninonun atası isə əvvəlcə tərəddüd edir, lakin erməni əsilli dostunun məsələyə müdaxiləsi ilə sonda mövqeyini yumşaldır.

Hadisələr həmin erməninin Ninoya aşiq olması və hiyləgərliklə onu qaçırmasından sonra dramatik xarakter alır. Əli dininin qaydalarına uyğun olaraq xain ermənini öldürür, lakin Ninoya əl qaldırmağa cürət etmir. Əli erməninin yaxın qohumlarının gözlənilən intiqamından yaxa qurtarmaq üçün Bakını tərk etməli olur.

Aylar sonra Nino Əlini ucqar kəndlərin birində yoxsulluq və səfalət içində tapır və dərhal onunla evlənir. Rusiya inqilabı və türklərin Bakını azad etmək məqsədilə Azərbaycana yürüşlərini diqqətlə izləyən Əli rusların Bakını yenidən ələ keçirməsindən sonra Nino ilə İrana yollanır. Nino İranda ev dustağına çevrilməsi səbəbindən özünü tamamilə yalqız və bədbəxt hiss edir. Azərbaycanda ilk demokratik cümhuriyyətin qurulmasından sonra Əli və Nino yenidən Bakıya qayıdır və yenicə qurulmuş dövlətin mədəni həyatında fəal iştirak edirlər. Sonradan Əliyə Azərbaycanın Fransada səfiri vəzifəsi təklif olunur və təklifi Nino da müsbət qarşılayır, lakin Əli imtina edir. O Ninonun özünün İranda necə bədbəxt hiss etdiyin xatırlayır və eyni aqibət ilə qarşılaşmaqdan çəkinir.

Əlinin gənc ömrü rusların 1920-ci ildə bir daha Azərbaycana yönəlmısi ilə başa çatır. Nino isə yenicə dünyaya gəlmiş körpələri ilə Gürcüstana qaçır. Əli xan Şirvanşir Gəncənin bolşeviklərdən müdafiəsi döyüşlərində şəhid olur.

تورکمن خالق إرته‌کی‌سی : بؤوِنجیک

تورکمن خالق  إرته‌کی‌سی : بؤوِنجیک 

Türkmen halk ertekisi - Böwenjik

 

…Tak-tak etdim, dalagy iýdim, pök-pök etdim, böwregi iýdim, gagyldap oturan gargany iýdim, eşeklije babany iýdim, köşeklije maýany iýdim, on oglany orup iýdim, kyrk gyzy gyryp iýdim...

تاق-تاق إتدیم دالاغئ  ایدیم. پؤک-پؤک إتدیم بؤورِگی  ایدیم. غاغئلداپ اوْتوُران غارغانئ ایدیم. إشِکلیجه بابانئ ایدیم. کؤشِکلیجه مایانئ ایدیم. اوْن اوْغلانئ اوْروُپ ایدیم قئرق غئزئ غئرئپ ایدیم...

مسلم ماقومایئف-ین یاشاییشی و یارادیجیلیغی

مسلم ماقومایئف (تام آدی: عبدالمسلم محمد اوغلو ماقومایئف؛ 18 سپتامبر 1885 – 28 ژوئیه 1937) — آذربایجان بسته‌کاری، دیریژور، پداقوق، فولکلورشوناس، ایجتیماعی خادیم، آذربایجان کلاسیک موسیقی‌سی‌نین تأسیس‌چیلریندن بیری، آذربایجان موسیقی‌سینده اوروپا استیلینده ایلک اوپرانین مؤلیفی ( " نرگیز " ، 1935)، آذربایجانین امکدار اینجه صنعت خادیمی (1935). آذربایجان دؤولت آکادمیک فیلارمونیاسی مسلم ماقومایئف آدینی داشیییر. موغنی مسلم ماقومایئف ین باباسی‌دیر. 

  اوشاق‌لیق ایللریندن موسیقی ایله ماراقلانیردی، مکتب ایللرینده موسیقی درنک‌لرینده ایشتیراک ائدیردی، زاقافقازیا موعلیم‌لر سمیناریانین اورکسترینده ایفا ائدیردی.زاقافقازیا موعلیم‌لر سمیناریادا اوزئییر حاجی‌بیگوف ایله تانیش اولوب و عؤمور بویو یاخین دوست‌لوق ائدیردی. سمینرییانی بیتیردیکدن سونرا اول شیمالی قافقازدا سونرالار ایسه آذربایجاندا موعلیم ایشله ییردی. عبدالمسلم ماقومایئف باکی‌دا تدریس ائدرکناوزئییر حاجی‌بیگوفون رهبرلیگی آلتیندا اولان موسلمان اوپرا تروپپاسی ایله ایلک اولاراق موسیقیچی، سونرا - دیریژور و تئاترین رهبری کیمی امکداش‌لیق ائتمه یه باشلادی. داها سونرا آذربایجان س‌س‌ر خالق تحصیلی کومیسسارلیغیندا مسئول وظیفه لرده چالیشیردی. 

  ایکی اوپرانی -  " شاه ایسماییل "  و " نرگیز "  یازمیشدیر.  " نرگیز "  اوپراسی سووئت مؤوضوسوندا ایلک آذربایجان اوپراسی‌دیر. او، همچنین اوچ یوزه یاخین آذربایجان خالق رقصلری‌نین، ماهنی‌لاری‌نین و دیگر ملودی‌لری‌نین سیمفونیک شرحی‌نین مؤلیفی‌دیر. ماقومایئف‌ین اثرلرینده آذربایجانین میلّی اینجه صنعتی‌نین تاثیری ایزله‌نیله بیلر. 

  مسلم ماقومایئف 1937-جی ایل، ژوئیه‌نین 28-ده نالچیک‌ده وفات ائدیب.  

  یاشاییشی  

مسلم (سولدا) اؤز آناسی و قارداشی‌ ایله

اوشاق‌لیق ایللری

 اصلا قاخ رایونونون ایلیسو کندیندن‌دیر. آتاسی محمد عبدل اوغلو گنج یاشلاریندا ایلیسو کندینده دمیرچی‌‌لیک ائتمیش و سونرالار ولادی‌قافقاز شهرینه کؤچموشدور. چچن قیزی ایله ائولنه‌رک بورادا یاشامیشدیر.^[۱]عبدالمسلم محمد اوغلو ماقومایئو 1885-جی ایلده قروزنی شهرینده آنادان اولموشدور.^{[۲][۳][۴][۵][۶]}

  عاییله‌ده موسیقی یه اولان ماراق ماقومایئوین بیر بسته‌کار کیمی فورمالاشماسیندا بؤیوک رول اوینامیشدیر. ^[۷]عبدالمسلمون ایلک موسیقی موعلیمی اونون بؤیوک قارداشی محمد ایدی. سونرالار قروزنی شهر مکتبینده تحصیل آلارکن، مسلم مکتب اورکستری‌نین باشچیسی اولوب و همچنین رقص درس‌لری تدریس ائدیردی.^[۸] رسمده اوغور قازانماق اوچون مکتبین رهبرلیگی گنجین سانکت-پتربورق‌داکی اینجه صنعت مکتبینه گؤندریلمه‌سینی تکلیف ائتدی، لاکین عاییله‌نین مالیه دورومو بونا ایمکان وئرمه‌دی. گله‌جک بسته‌کار، 1900-جو ایلده قروزنی شهر مکتبین مأذونو اولدو.^[۹]

  موعلیم‌لیک ایل‌لری

    قوری سمیناریاسی‌نین طلبه‌‌لری آراسیندا، 1904-جو ایل

  1899-جو ایلده قوری موعلیم‌لر سمیناریاسینا داخیل اولور.^[۹] ائله بورادان دا اونون اوزئییر حاجی‌بیگوو ایله دوست‌لوغو باشلاییر. سمیناریادا تحصیل آلدیغی مودتده مسلم ماقومایئو اسکریپکا و قابویدا علا چالیردی. سمیناریادا چوخ زامان طلبه‌‌لرین ایشتیراکی ایله سیمفونیک و نفسلی اورکسترین کونسرت‌لری کئچیریلیردی. سیمفونیک اورکسترین باش ایفاچیسی اولان م.ماقومایئو دفعه‌‌لرله بو کونسرت‌لرده دیریژورو عوض ائدردی.^[۱۰]طلبه‌‌لیک ایل‌لرینده او، قافقازیانی خالق یارادیجی‌لیغی ایله ماراقلانیر،^[۱۱]آذربایجان خالق موسیقی‌سینی اؤیرنه‌رک خالق ماهنی‌لارینی نوتا کؤچورولوب کور اوچون ترتیب ائتمیشدیر. 1900-جو ایلده پاریس‌ده کئچیریلمیش دونیا سرگیسینده اونون ییغدیغی اثر‌لری تقدیم ائدیلدی. بورادا او، اؤز ایلک موسیقی اثر‌لری یازمیشدی: " خیال‌لار "  والسی،  " سمینارچی "  مازورکاسی و س.^[۱۱][۱۲]

  ماقومایئو 1904-جو ایلده ^[۳]سمیناریانی اوغورلا بیتیردیگینه گؤره اسکریپکا^[۱۳]و پول موکافاتی ^[۱۴]آلیر. سمیناریانی بیتیردیکدن سونرا تعییناتی اوزره شیمالی قافقازا ایشه گؤندریلیر. 1905-جی ایلدن اعتیباراً او، لنکران‌دا موعلیم‌لیک ائتمکله مشغول اولور.^[۱۵] لنکراندا موعلیم‌لیک ائتمکله یاناشی نفسلی آلت‌لر اورکستری، خور، ائلجه ده بالالایکا چالانلار آنسامبلی تشکیل ائدیر. عبدالمسلم‌ین لنکراندا فعالیتی بو شهرده مدنیتین اینکیشافینا موهوم تؤهفه وئرمیشدیر و لنکران تئاتر قروپونون چیخیشلاری  " باکی "  قزئتی‌نین " موسلمان حیاتی "  مقاله سینده قئید اولوندو.^[۱۶]

  1911-جی ایلده ماقومایئو باکی شهرینه کؤچدو و بورادا شهر کالجینده ایشه باشلادی. بورادا موعلیم‌لیکدن علاوه ، همچنین یئرلی ایشچی‌لرین ساوادلی‌لیغینا اؤیرتدیگی آخشام کورس‌لارینی تاًسیس ائتدی.^[۱۷]

  موسیقی کاریئراسی

  عبدالمسلم ماقومایئو باکی‌دا تدریس ائدرکن اوزئییر حاجی بیگووون رهبرلیگی آلتیندا اولان موسلمان اوپرا تروپپاسی ایله امکداش‌لیق ائتمگه باشلادی. موسلمان اوپرا تروپپاسی‌نین یاراتدیغی آذربایجان موسیقیلی تئاتری‌نین اورکسترینده، ماقومایئو اسکریپکادا چالماغا باشلادی.^[۱۸]حاجی بیگووون  " لئیلی و مجنون " ،  " اصلی و کرم " ،  " شئیخ صعنان "  اوپرالارینا، ائله‌جه ده،  " او، اولماسین، بو اولسون " ،  " آرشین مال آلان " ، موسیقیلی کومدیالارینا دیریژورلوق ائدیر. مسلم ماقومایئوین آذربایجان میلّی تئاتری‌نین اینکیشافی، ائله‌جه ده، موعلیم‌لیک ساحه‌سینده کی  پداگوژی فعالیتی اونو اوزئییر حاجی بیگوولا داها دا یاخینلاشدیریر. 

  مسلم ماقومایئو تئاترین رهبری و باش دیریژورو اولماقلا یاناشی، همچنین بسته‌کار‌لیق ساحه سینده ده فعالیت گؤستریردی. 1913-جو ایلده ماقومایئو " سئوگی "  و  " شاه اسماییل "  اوپرالارینی یازماغا باشلادی.^[۱۹] او، 1916-جی ایلده اؤزونون ایلک صحنه اثری اولان  " شاه اسماییل "  اوپراسینی بیتیردی.^[۲۰]خالق افسانه‌سینه اساسلانان بو اوپرادا بسته‌کار میلّی فولکلور نومونه‌‌لریندن باجاریقلا ایستیفاده ائتمیشدیر. اوپرانین ایلک نشرینده چوخ‌سایلی دیالوق اپیزودلاری وار ایدی، موسیقی ایسه ایمپروویزاسیا و موغام پرینسیپ‌لرینه اساسلانیردی. 1916-جی ایلده تاماملانان اوپرانی بسته‌کار بیر نئچه دفعه  رداکته ائتمیشدیر. اوپرا اوزرینده بسته‌کار چوخ ایشله‌میشدیر. هر دفعه  ایمپروویزاسیا اوصولوندان اوزاقلاشاراق کورلار، آرییالار، رقص‌لر علاوه  ائدیردی کی، بو دا اونون بیر داها کلاسیک اوپرا فورماسینا اویغونلاشماسینا ایمکان یارادیردی. اوپرانی رئداکته ائدرکن آذربایجان خالق موسیقیسی‌نین توپلاییب ایلک دفعه  نوتا سالمیشدیر. اثرین پرمیئراسی 1916-جی ایله نظرده توتولسا دا، لاکین، پلانلاشدیریلمیش تاریخدن قیسا بیر مودت اول تاغی‌یئوین درام تئاترین بیناسی یاندی.^[۲۱] " شاه اسماییل "  اوپراسی‌نین ایلک تاماشاسی 20 مارس 1919-جو ایلده کئچیریلدی. 

  1920-جی ایلده ماقومایئو آذربایجان س‌س‌ر تحصیل ایشچی‌لر بیرلیگی‌نین صدری سئچیلیر. او، 1921-جی ایلده ماقومایئو آذربایجان خالق تحصیلی کومیسسارلیغی‌نین اینجه صنعت شؤعبه‌سی‌نین مودیری وظیفه‌سینه تعیین ائدیلیب. سونرا آذربایجان درام تئاتری‌نین بدیعی رهبری، آذربایجان دؤولت اوپرا و بالت تئاتری‌نین باش دیریژورو وظیفه سینده چالیشیب. 1929-جو ایلده ماقومایئو آذربایجان رادیو کومیته‌سینده موسیقی شؤعبه‌سی‌نین رهبری وظیفه سینده ایشله‌ییب و بو وظیفه ده 1931-جی ایله قدر قالیب.^[۲۲]

" شاه اسماییل "  اوپراسی‌نین قورولوشوندان سونرا. باکی

  مسلم ماقومایئو 1927-جی ایلده اوزئییر حاجی بیگوو و ذولفقار حاجی بیگوو ایله بیر‌لیکده بیر سیرا آذربایجان خالق ماهنی‌لارینی نوتا سالاراق ایشله‌میشدیر. 1927-جی ایلده ماقومایئوین رداکته سی ایله  " تالیش خالق ماهنی‌لاری "‌نین ایلک مجموعه‌سی (اوزئییر حاجی بیگوو طرفیندن یازیلمیش و ایشلنمیشدیر) نشر اولونموشدور. او، 1920-1930-جو ایل‌لرده  " آذربایجان اینجه صنعتی " ،  " راپورت وئریریک "  کینوفیلم‌لرینه، جلیل محمدقولوزاده‌نین  " اؤلو‌لر " ، جعفر جبارلی‌نین  " 1905-جی ایلده "  درام تاماشالارینا و دیگر اثر‌لره موسیقی بسته‌له‌میشدیر. بسته‌کار، همچنین، سیمفونیک اورکستر اوچون " آذربایجان چؤل‌لرینده " ، " جئیران " ،  " توراجی " ،  " شوشتر درآمدی " ،  " چچن رقصی " ، و س. یازمیشدیر. او، ووکال موسیقیسی ساحه‌سینده ده اؤز فعالیتینی داوام ائتدیریردی.  " باهار " ،  " تارلا " ،  " بیزیم کند "  ماهنی‌لاری میلّی کولوریتی ایله دیقتی جلب ائدیر. 1932-جی ایلده کوروغلو داستانی حکایه‌سینه اساساً اوپرا یازماغا باشلامیشدی، لاکین، حاجی بیگووون عئینی مؤوضودا اثر یازدیغینی اؤیرنمیش و دوستونون داها یاخشی بیر اوپرا یازاجاغینی دوشونه‌رک، لاییحه ‌لری محو ائتمیشدیر. 

  مسلم ماقومایئو یارادیجی‌لیغی‌نین ان یوکسک زیروه سینی اونون " نرگیز "  اوپراسی تشکیل ائدیر. بسته‌کار اوپرا اوزرینده 1932-1935-جی ایل‌لرده ایشله میشدیر.  " نرگیز "  اوپراسی آذربایجان موسیقیسی‌نین اینکیشافی تاریخینده موهوم یئر توتور. ماقومایئو حساب ائدیردی کی، ایمپروویزاسیا اوصولوندان اوزاقلاشماق اوپرانین ملودیک قورولوشوندا میلّی موسیقی نومونه‌‌لرینه موراجیعت ائتمک و اوپرادا چوخ سسلی کورا اوستونلوک وئرمک لازیم‌دیر. " نرگیز "  اوپراسی‌نین تاماملانماسی ایله علاقه دار اولاراق بسته‌کار  " آذربایجان س‌س‌ر امکدار اینجه صنعت خادیمی "  فخری آدینا لاییق گؤرولموشدور. 

  مسلم ماقومایئو اوزون سورن خسته ‌لیکدن سونرا 1937-جی ایل، ژوئیه‌نین 28-ده نالچیک‌ده وفات ائدیب. باکیدا فخری خیاباندا دفن اولونوب.^[۲۳]

عاییله‌سی

  عبدالمسلم ماقومایئو حیات یولداشی ایله، 1906-جی ایل

   عبدالمسلم ماقومایئو حیات یولداشی ایله، 1906-جی ایل

  ماقومایئوین ایکی قارداشی و اوچ باجیسی وار ایدی. اونون حیات یولداشی بایدی‌گول تئرئقولووا (اوپرا موغننیسی حنفی تئرئقولووون باجیسی) ایدی.^[۲۴]مسلم ماقومایئوین ایکی اوغلو وار ایدی: جمال‌الدین و محمد. جمال‌الدین ماقومایئو آذربایجان س‌س‌ر ناظیر‌لر سووئتی‌نین صدرین موعاوینی، آذربایجان ک ‌پ باکی ویلایت کومیته‌سی‌نین ایکینجی کاتیبی اولموشدور. 1953-1957-جی ایل‌لرده آذربایجان س‌س‌ر صنایع ناظیری وظیفه‌سینده چالیشمیشدیر.^[۲۵]محمد ماقومایئو تئاتر رسامی، مولتی‌پلیکاتور اولموش، ایکینجی دونیا موحاریبه‌سی زامانی جبهه یه یوللانمیش، 24 آوریل 1945-جی ایلده برلین یاخین‌لیغیندا قهرمانجاسینا هلاک اولموشدور. محمد ماقومایئو و اونون حیات یولداشی آیشتین اوغلو — مسلم ماقومایئو، س‌س ری خالق آرتیستی، موغنی و بسته‌کار اولموشدور.^[۲۶]

  موسیقی تؤحفه‌لری

  عبدالمسلم ماقومایئو 15 یاخین سیمفونیک اثر‌لرین، او جومله‌دن ایکی اوپرا، مارشلار و بیر نئچه راپسودیانین مؤلیفی‌دیر. او، همچنین آذربایجانلی شاعیر‌لرین شعیر‌لرینه اساسلانان بیر چوخ ووکال اثر‌لرین مؤلیفی‌دیر. اونون بیتمه‌میش اثر‌لریندن اوچو -  " سئوگی "  اوپراسی، " دلی موختار "  بالتی و  " خوروز بیگ "  آدلی موسیقیلی کومدی. بوندان علاوه ، ماقومایئو تئاتر ترتیباتینا ( " اؤلو‌لر " ، " 1905-جی ایلده " ) و فیلم‌لره ( " آذربایجان اینجه صنعتی " ،  " راپورت وئریریک " ) موسیقی موشایعتی‌نین مؤلیفی‌دیر. 

  ماقومائوین  " نرگیز "  اوپراسی کلاسیک موسیقی و صحنه فورماسی اوزرینده قورولان ایلک آذربایجان اوپراسی ساییلیر. ماقومایئو و حاجی بیگووون اوّلکی اوپرالاری موعین درجه ده موغام‌دیر.^[۲۷]ماقومایئو گئنیش کوتله آراسیندا یاییلمیش ماهنی‌لارین ایلک مؤلیف‌لریندن بیریدیر.^[۲]

  ماقومایئو چچن، آذربایجان و دیگر قافقاز فولکلورونون توپلانماسی و سیستم‌لشدیریلمه‌سی ایله مشغول اولموشدور. او، آذربایجان فولکلورونا خوصوصی دیقت یئتیرمیشدیر. اوچ یوزدن آرتیق آذربایجان خالق ماهنی و رقصینه سیمفونیک ایشلنمه‌سی ماقومایئوا عاییددیر، بعضی‌لری 1927-جی ایلده  " آذربایجان خالق ماهنی‌لاری "  ییغمادا درج ائدیلمیشدیر. ییغمادا ماقومایئو و حاجی بیگووون هم خالقین اثر‌لری داخیل‌دیر.^[۲۸].

  اثر‌لری

" نرگیز "  اوپراسی س‌س‌ری-نین پوست مارکاسیندا

  اوپرالار

•  " شاه اسماییل " (1916) 
•  " نرگیز "  (1935) 

  موسیقی‌لی کومدی

•  " خوروز بیگ (اوپرِتتا) "  

  بالت 

 " دلی مختار (اوپرا) " - 1936-جی ایلده باشلانیلیب، بیتیریلمه‌ییب 

  اینسترومنتال 

•   سیمفونیک اثر‌لری - آذربایجاندا ایلک دفعه  
•  " جئیران "  راپسودیاسی 
•  " آذربایجان چؤل‌لرینده "  
•  " آزاد اولونموش آذربایجان قادینی‌نین رقصی "  
•  " درویش "  
•  " مارش RV-8 "  
•  " شلاله "  
•   ماهنی‌لار 
•  " یاز "  
•  " نفت "  
•  " مای "  
•  " تارلا "  
•  " گؤزه لیم "  
•  " دورنا "  

  فیلموقرافی

1.   آذربایجان اینجه صنعتی (فیلم، 1934) (قیسامتراژلی سندلی فیلم) 
2.   بسته‌کار مسلم ماقومایئو (فیلم، 1976) 
3.   دوغما خالقیما (فیلم، 1954) 
4.   ایلیسو (فیلم، 2006) 
5.   لؤک‌باتان (فیلم، 1933) 
6.   مسلم ماقومایئو (فیلم، 1976) 
7.   اوزئییر عؤمرو (فیلم، 1981) 

  خاطیره‌سی و موکافاتلاری

•   مسلم ماقومایئو 1935-جی ایلده  " آذربایجان س‌س‌ر امکدار اینجه صنعت خادیمی "  فخری آدینا لاییق گؤرولموشدور. 
•   1937-جی ایل آقوست آیی‌نین 11-ده خالق کومیسارلاری سووئتی‌نین 5021 سایلی ایجلاسی‌نین قراری ایله AK (b) MK- -دان خواهیش ائدیلدی کی، مسلم ماقومایئوین آدینی ابدی‌لشدیرمک اوچون آذربایجان دؤولت فیلارمونیاسینا بسته‌کارین آدی وئریلسین. آذربایجان دؤولت آکادمیک فیلارمونیاسی مسلم ماقومایئوین آدینی داشیییر.^[۲۹]
•   باکی‌دا ایچری‌شهرین کوچه ‌لریندن بیری اونون آدینی داشیییر. 
•   فیلارمونیانین قارشیسیندا 1987-جی ایلده آچیلان مسلم ماقومایئوین بوستو وار. بوست هیکل‌تراش عمر ائلداروو و معمار عاریف صالح‌اوو طرفیندن حاضیرلانمیشدیر
•   باکیدا بسته‌کارین یاشادیغی نظامی کوچه‌سینده یئرلشن 41 نؤمره لی ائوین دیواریندا خاطیره لؤوحه‌سی آسیلمیشدیر. 
•   1995-جی ایلده مسلم ماقومایئوین آنادان اولماسی‌نین 110 ایل‌لیگی ایله علاقه دار قرار قبول ائدیلمیشدیر.^[۳۰]

ماقومایئوین یاشادیغی ائو. باکی

ایچری‌شهرده مسلم ماقومایئو کوچه‌سی

   ماراقلی فاکت‌لار

  بسته‌کار اوزئییر حاجی بیگوولا عئینی ایلده و عئینی گونده آنادان اولموشدور.  

اتک یازیلار

1. ↑ История Чечни, 2013, § 2. Новые явления в культуре чеченского общества
2. ↑ 
   پرش به بالا به:
   ^{۲٫۰ ۲٫۱} Музыкальная энциклопедия, 1976
3. ↑ 
   پرش به بالا به:
   ^{۳٫۰ ۳٫۱} Советские оперы, 1982. səh. 411
4. ↑ Исмаилова, 1975. səh. 4
5. ↑ "Müslüm Maqomayev".Большая советская энциклопедия: [в 30 т.](3-е изд.).М.: Советская энциклопедия. гл. ред.: А. М. Прохоров. 1969–1978.
6. ↑ "Магомаев Абдул-Муслим Магометович". Международный Объединенный Биографический Центр.2016-09-12 tarixindəorijinalındanarxivləşdirilib. İstifadə tarixi:2016-09-12.
7. ↑ Мешаненкова, 2013. səh. 10
8. ↑ Магомаев, 1999. səh. 10
9. ↑ 
   پرش به بالا به:
   ^{۹٫۰ ۹٫۱} Исмаилова, 1975. səh. 5
10. ↑ Гаджибеков, 1938
11. ↑ 
    پرش به بالا به:
    ^{۱۱٫۰ ۱۱٫۱} Исмаилова, 1975
12. ↑ Аббасов, 1952
13. ↑ Магомаев, 1999. səh. 11
14. ↑ Исмаилова, 1975. səh. 11
15. ↑ Исмаилова, 1975. səh. 12
16. ↑ Советские оперы, 1982. səh. 412
17. ↑ Исмаилова, 1975. səh. 13—14
18. ↑ "Магомаев Абдул-Муслим Магометович". Международный Объединенный Биографический Центр. 12 sentyabr 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.İstifadə tarixi: 12 sentyabr 2016.
19. ↑ Исмаилова, 1975. səh. 17
20. ↑ Абасова Э. Г. (6 yanvar 2011)."Муслим Магомаев-старший". Belcanto.ru. 12 sentyabr 2016 tarixindəorijinalındanarxivləşdirilib.İstifadə tarixi:13 sentyabr 2016.
21. ↑ Гусейнова, 1998
22. ↑ "Магомаев Абдул-Муслим Магометович". Международный Объединенный Биографический Центр. 12 sentyabr 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.İstifadə tarixi: 12 sentyabr 2016.
23. ↑ "Выдающийся певец, народный артист СССР Муслим Магомаев похоронен в Аллее почетного захоронения". Azəri Press Agentliyi. 29 oktyabr 2008. İstifadə tarixi: 26 sentyabr 2016.
24. ↑ Мешаненкова, 2013. səh. 13
25. ↑ Депутаты ВС СССР, 1970. səh. 265
26. ↑ "Светлой памяти великого композитора посвящается". Муслим (интернет-журнал). 12 sentyabr 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi:12 sentyabr 2016
27. ↑ Музыкальный энциклопедический словарь, 1990, Азербайджанская музыка
28. ↑ Григорьев, Платек, 1981. səh. 181
29. ↑ "Tarixi". filarmoniya.az. Azərbaycan Dövlət Filarmoniyası. İstifadə tarixi: 31 may 2016.
30. ↑ Müslüm Maqomayevin anadan olmasının 110 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1995-ci il tarixli Sərəncamı— anl.az saytı

قایناق‌لار

• Карагичева Л. В. (1956). Азербайжданская ССР. Музыкальная культура союзных республик (2-ci nəşr). М.: Государственное музыкальное издательство. səh. 100.
• Союз композиторов СССР (1957). Советские композиторы: краткий биографический справочник. М.: Советский композитор. tərtibatçı Г. Б. Бернандт, А. Н. Должанский. səh. 695.
• Депутаты Верховного Совета СССР. VIII. Известия Советов депутатов трудящихся СССР. 1970.
• Исмаилова Г. А. (1975). Муслим Магомаев (1-ci nəşr). Баку: Азербайджанское государственное издание. Л. В. Карагичевой. səh. 64.
• Григорьев Л. Г., Платек Я. М. (1981). Советские композиторы и музыковеды: справочник в трёх томах. 2: К — Р. М.: Советский композитор. səh. 416.
• "Абдул Муслим Магометович Магомаев". Советские оперы: краткое содержание. М.: Советский композитор. tərtibatçı А. М. Гольцман. 1982. səh. 672.
• Музыкальный энциклопедический словарь (150 000 nüs.). М.: Советская энциклопедия. Baş redaktor Г. В. Келдыш. 1990. səh. 672. ISBN 5-85270-033-9.
• Магомаев М. М. (1999). "Мотивы детства". Любовь — моя мелодия. Мой 20 век. М.: ВАГРИУС. ISBN 5-264-00001-8.
• Гешаев М. Б. (1999). Знаменитые чеченцы. 1 (2000 nüs.). Седа. səh. 644.
• Эстрада России, XX век: энциклопедия. М.: ОЛМА Медиа Групп. отв. ред. Е. Д. Уварова. 2004. səh. 861. ISBN 5-224-04462-6.
• Мешаненкова Е. (2013). Муслим Магомаев. Биография. М.: Издательство АСТ. səh. 431.ISBN 978-5-457-40567-7.
• Академия наук Чеченской республики (2013). История Чечни с древнейших времён до наших дней в четырёх томах. III. История Чечни XIX в (5 000 nüs.). Грозненский рабочий. Я. З. Ахматов. səh. 654.

ویکی پدیا اوچون حاضیرلایان: عباس ائلچین