تانینمیش ائرمنیلر اؤز میلّتی، دیلی و مدنیتی حاقیندا نه دئییرلر
ائرمنی خیصلتی حاقیندا دونیانین بیر چوخ عالیم، فیلوسوف و یازیچیلاری طرفیندن فیکیرلر بیلدیریلیب. آمّا بو میلّتین تاریخی، ماهیتی، مدنیتی حاقیندا اصل حقیقتی هامیدان دقیق، اینجهلیکلرینه قدر آچان اؤز تانینمیشلاری اولوب. همین فیکیرلردن بعضیلرینی تقدیم ائدیریک.
قایناق:
"گلدیم، گؤردوم،...منیمسهدیم " (آذربایجان مدنی عنعنهلری نین منیمسهنیلمهسی
ائرمنی عنعنهسی حاقیندا) – [کیتابی یوکلهPDF ]
کؤچورن: عباس ائلچین
نظرات ارامنه ی مشهور در باره ی ملت، زبان و فرهنگ خودشان
شمارِ زیادی از دانشمندان، فیلسوفان و نویسندگان نقطه نظرات خود را در خصوص خصائل اخلاقی ارامنه بیان نموده اند. ولی دقیق ترین نقطه نظرات را در خصوص تاریخ، ماهیت، و فرهنگ ارامنه متفکرین ارمنی به تفصیل بیان کرده اند. شمه ای از این نقطه نظرات را به عنوان نمونه ذکر می کنیم:
منبع: http://anl.az/el/Kitab/2016/Azf-290799.pdf
آذربایجان میفولوژیسی
آذربایجان خالقینین تاریخی کؤکلری، ایلکین دونیاگؤروشو، ایبتیدایی معیشت طرزی، قدیم عادت-عنعنهلری، معنوی حیاتینین باشلانغیجینی ترنّوم ائدن ادبی یارادیجیلیغی. آذربایجان میفولوژیسی احاطهلی سیاسی-ایجتیماعی فعالیت دایرهسینده هله ده سیرلی قالیر و فولکلورشوناسلیق باخیمدان هرطرفلی آراشدیریلمامیشدیر. تورک میفولوژیسینین بیر نؤوعودور.
عنعنهوی مدنیتین آرخایک المنتلری فولکلورشوناسلیغین بیر سیرا نظری پروبلملرینین، خوصوصیله اولوشومو ایله باغلی مسلهلرین حلینده اساس منبعدیر. ایبتیدایی اینانج لارین تحلیلی میفولوژی گؤروشلرین، ائلهجه ده دیگر ایلکین دوشونجه فورمالارینین تاریخینی آیدینلاشدیرماق اوچون بؤیوک اهمیت کسب ائدیر. میف، ریتوال، عادت-عنعنهلر و اینانجلاردان دوغان مراسیم نغمهلری موختلیف یؤنلو إتنیک پروسهلری تنظیملهمکله یاناشی خالقین اؤزونو موعینلشدیریب تاریخی پروسهلرده یئر توتماسیندا خوصوصیلشدیریجی لیک فونکسیونونو یئرینه یئتیریر.
أیهلر و یا اییهلر موعین طبیعی وارلیقلاری قورویان و یا اونلارین تجسّومو اولان میفولوژی وارلیقلار، یاخود هامی وارلیقلاردیر.[۲۰]
جینلر ایسلامدان اولکی عرب میفولوژیسی و داها سونرا ایسلام میفولوژیسی و تئولوژیسینده فؤوقالطبیعی وارلیقلاردیر. هم موثبت، هم ده منفی رول اوینایا بیلیرلر. آذربایجان میفولوژیسینده آشاغیداکیلارا راست گلینیر:
اژداهالار آذربایجان میف و ناغیللاریندا قوراقلیق و خستهلیگین سببکاری کیمی تصویر ائدیلیر، سو منبعلرینین قاباغینی توتورلار. اژداهانین کسیلمیش باشینین دیریلهرک قهرمانا هوجوم ائتمهسی ده مومکوندور. آذربایجان ترکمهلرینین خالچا موتیولرینده راست گلینیر، ائوین قورویوجوسو (تالیسمانی) اولاراق ایستیفاده ائدیلیر.[۵۱]
بیر إتنوسو دیگریندن آییران علامتلر چوخدور. فرقلندیریجی عامیللرین ان اؤنده گلنی ایسه میفولوژی دوشونجهدیر. بو سیرایا مراسیملر، بایراملار، عادتلر — مدنی ایرثین باشقا آرخایک آتریبوتلاری دا داخیلدیر. لاکین دونیانی درک ائتمه ده الده اولونان ایلکین نتیجهلر کؤکله — چوخ درین قاتلارلا باغلاندیغیندان اساس معیار رولونو میفلر داشیییر. باشقا سؤزله، بعضی اوخشارلیق، یاخینلیق و سسلشمهلر نظره چارپسا دا، دونیا خالقلارینین هر بیری نین میفولوژیدن کئچن اؤزونهمخصوص مدنیتی، فولکلور عنعنه سی، دونیاآنلامی واردیر. اورادا دویولانلارا و باش وئرنلره هر میلتین اؤز میفولوژی باخیشی مؤوجوددور. و آذربایجان تورکلری نین معنوی سیماسی نین فورمالاشماسیندا ان موهوم وظیفه میفولوژی دوشونجه نین کورتبیی شکیلده یارانان محصوللاری نین اوزرینه دوشموشدور. ایبتیدایی اینانجلارین قالیقلاری میف و ریتواللار واسیطهسی ایله فولکلورون إپیک، لیریک ژانرلارینا کئچمیش، ائلهجه ده اونلار اویون-تاماشالارین، مراسیم نغمهلرینین اؤزهگینی تشکیل ائتمیشدیر. مدنیتین ان آرخایک علامتلری نین و إلمنتلرینین کومپلکس شکیلده عکسینه ده میفولوژینین داشیییجیلاریندا (یارادیجیلار — تانریلار، دونیانین، طبیعت حادیثهلری نین یارانماسی، جانلی-جانسیز وارلیقلارین بیر-بیری ایله قارشیلیقلی موناسیبتلری و علاقهلری حاقینداکی تصوورلرده، کولتلاردا، ماگیکلیکله یوغرولان، ساکراللاشدیریلان جیسیملرده) راستلاشیریق.
میفین* (یاخود میفیک زامانین) قورتاردیغی، بیتدیگی یئردن تاریخ باشلاییر. لاکین میفولوژی گؤروشلرسیز هئچ بیر خالقین قدیم تاریخی و مدنیتی یوخدور. اونا گؤره کی، آرخایک مدنیتلرین هامیسی منبعیینی میفولوژی تصوورلردن آلیر.
آذربایجان دونیانین ایلکین اینسان مسکنلریندن بیریدیر. إتنوقرافلار بیلدیریرلر کی، «یئر اوزونده یازیلی منبعلرین تاریخی 5 مین ایلدن چوخ دئییل، لاکین آذربایجاندا یاشایان ان قدیم اهالی نین تاریخی 2 میلیون ایله قدردیر». محض اولو اجدادین کؤکونو همین اوزون زامان عرضینده یارانان میفولوژیسی نین ایزلری ایله اوزه چیخارماق مومکوندور.
میف دونیانین ایشاره لرله، ساکرال اوبرازلارلا درکیدیر. طبیعیدیر کی، دیلین یارانماسی پروسهینده اینسانلارین بیر-بیریلری ایله، طبیعتله علاقه لری سیقنال لار و ایشاره لر واسیطه سی ایله قورولموشدور. بئله بیر قناعت ایرهلی سورورلر کی، «بئیین استروکتورلاری نین ائوولیوسیاسی نیطقله باغلی مئیدانا گلمیش، هومینید اجدادین ژستلرله اونسیتی و آیری-آیری سسلری آنلامالاری ایله دیل فورمالاشماغا باشلامیشدیر» [318، 93]. موختلیف سسلر رابیطه یاراتماغا خیدمت ائتمکله بیرلشیب سؤزلری یاراتدیغی کیمی کورتبیی میفولوژی اوبرازلار شکلینه دوشن طبیعت حادیثه لری و دونیانین آیری-آیری آتریبوتلاری دا اوچ فونکسیونون (دوغولما، یاشاما، محو اولما؛ مس.: کولک دوغولور، فعالیت گؤستریر و یوخا چیخیر؛ یاغیش یاغیر، یئر اوزونو نملندیریر، تورپاق سویو اؤزونه چکمکله یوخ اولور) داشیییجیسینا چئوریلمکله دورغونلوقدان چیخیب اینکیشافین تمل داشلارینی قویموشدور. دئمهلی، هر بیر خالقین تاریخی نین و مدنیتینین عرفهسی، همچنین ایلکین باشلانغیجی اونون میفولوژیسی ایله تصدیقلهنیر. توپلوم حالیندا یاشایان اینسانلارین ایبتیدایی امک پروسهسینین، معیشت طرزی نین، پئشهلره (اووچولوق، مالدارلیق، اکینچیلیک، توخوجولوق و. ب) یییهلنمهلرینین ده اساس ایستیقامتوئریجی گوجو میفیک دوشونجه ایله باغلانیر. اونلارین ریتواللاری، بایراملاری دا میفلرله تنظیملهنیر، اینام و اعتیقادلاری نین دا مایاسیندا میفولوژی گؤروشلر دایانیردی. بو سببلردن آذربایجان خالقی نین میفولوژیسی نین گنزیسی نین سیستملی شکیلده آراشدیریلماسی مدنیت تاریخینین ان قارانلیق صحیفهلری نین آیدینلاشدیریلماسینا یاردیم گؤستره بیلر. قافقازدا یاشایان قدیم تورکلرین ایبتیدایی دونیاگؤروشونون، اینانجلارینین، میفولوژی درک ائتمهسینین یازیلی و شیفاهی منبعلری نین صاف-چوروک ائدیلمهسی بیر نئچه سببدن بؤیوک اهمیته مالیکدیر: ایلک نؤوبه ده، بو، اونلارین ازلدن قافقازدا دوغولوب مسکونلاشمالاری نین تاریخی-مدنی حادیثه اولدوغونو اساسلاندیریر. ایکینجیسی، تکجه بو پروسهنین کاراکترینی موعینلشدیرمیر، هم ده إتنیک بیرلشمه لرین باشا چاتماسینی تنظیمله ییر، سونراکی اینکیشافا جیدی تاثیر گؤستریر. ائلهجه ده شرق خالقلاری نین اینانجلاری، دینی عنعنه لری، میلّی کالوریتی ایله قارشیلیقلی باغلاشمالارین آسپکتلری آردیجیللیقلا نظردن کئچیریلیر.
میفلر – آرختیپیک، اونیورسال، فؤوقالطبیعی اوبرازلار سیلسیلهسیدیر و قدیم خالقلاردان بیری کیمی آذربایجان تورکلری نین ایلکین دونیاگؤروشونون محصولودور. بعضاً کونکرت اوبراز، خوصوصی آد شکلینده یادداشلاردا یاشاسا دا، هر بیری موعین وارلیغین یارانماسی، فعالیتی و محویندن بحث آچان پریمیتیو احوالاتین داشیییجیسیدیر. داها چوخ اسکی چاغلارا عایید یازیلی آبیده لرده، ناغیل، إپوس و شیفاهی إپیک عنعنهنین باشقا فورمالاریندا، ریتواللاردا، اینام و اعتیقادلاردا میفیک دوشونجه نین قالیقلارینا راست گلیریک – بوتون بونلار تدقیقاتین اوبیئکتینی تشکیل ائدیر.
اولو اجدادین دونیانین یارانماسی حاقیندا تصوورلری، کورتبیی شکیلده مئیدانا گلن میفولوژی اوبرازلار، کایناتین میفیک سیستمی و مودللری، افسانه، آرخایک ناغیل، إپوس متنلرینین ایچریسینده اریدیلن میفیک سوژتلر تدقیقاتین پردمتیدیر. بو نومونهلرین بیر قیسمی قدیم یازیلی و مادّی آبیدهلرده (قوبوستان قایا رسملری، «اوستا»، داش کیتابهلر، آرکولوژی قازینتیلار زامانی موختلیف کورقانلاردان تاپیلان معیشت اشیالاری و س.) اؤزونه یئر آلمیش، دیگر قیسمی ایسه شیفاهی شکیلده یادداشلاردا یاشادیلاراق زمانمیزه قدر گلیب چیخمیشدیر. میف متنلری کلاسیک یازیچیلاریمیزین اثرلرینین ده قایناقلاریندان بیری اولموشدور، ائلهجه ده خالق مراسیملری، عادت-عنعنه لر، اویون و تاماشالار، ایناجلاردا درین ایزلر بوراخمیشدیر. إپیک عنعنه ده آذربایجان تورکلرینین اسکی میفلری نین اساس داشیییجیسی «کیتابی-دده قورقود»، «کوراوغلو»، «اصلی و کرم» کیمی إپوسلار و آرخایک ناغیللاردیر اولموشدور.
کؤچورن: عباس ائلچین
زمرد و قیمت
(اۉزبېک خلق اېرتهگی)
بیر زمانده کتّه بیر سای بۉییده کیچکینه بیر اوی بۉلهر اېکن. بو اویده چال، اونینگ زمرد دېگن قیزی، اۉگهی آنه و اونینگ قیمت دېگن ارزنده قیزی تورر اېکنلر. کمپیرنینگ زمردنی کۉرگنی کۉزی، آتگنی اۉقی یۉق اېکن. او حدېب قیزنی اوریب، قرغهب، اېرتهدن کېچگچه ایشلهترکن، بېچارهگه بیرپس هم تینچلیک بېرمس اېکن.
زمرد چیرایلی، آدابلی، ملایم، عقللی قیز اېکن. اونی بیر کۉرگن کیشی ینه کۉرسهم دېب آرزو قیلر اېکن. خلص، او جوده عجایب قیز اېکن. قیمت اېسه ایشیاقمس، اینجیق و دماغدار اېکن. اونینگ بوتون کونی اوریش-جنجل و تۉپالان بیلن اۉتر اېکن.
زمرد اېرته بیلن بروقت کۉزهسینی کۉتریب، سای یاقهلب بولاق باشیگه باررکن، یۉلده اوچرهگن لاله گُللر باشلرینی اېگیب، اونگه سلام بېررکنلر. زمرد میسهلر اوستیده اۉتیریب دَم آلگنیده گُللر اونی آلقیشلر، بلبللر قووانیب اونگه حکایهلر ایتیب بېررکنلر.
اما خودّی شو گُللر کمپیرنینگ ارزندهسینی سېومس، اونی اېرکهلهمس اېکنلر، چونکه بو قیز اولرنی یولیب تشلر، خوشبۉی گُللرنی هیدسیز دېب تېپکیلر اېکن. شونینگ اوچون هم اولر قیمت کېلر بۉلسه، قباقلرینی سالیب، یومیلیب قالرکنلر.
بولرنینگ همهسی یاووز کمپیرنینگ غضبینی کېلتیرر اېکن. کمپیر اېسه، بونی زمرددن کۉرهرکن.
بیر کون کمپیر زمردنی یامانلب، چالگه دۉق اوریبدی:
— قیزینگ بېاداب، ایشیاقمس، اونی هَیدهب یوبار! بۉلمهسه سېن بیلن بیر نفس هم بیرگه تورمهیمن!
چال نیمه قیلرینی بیلمهی قالیبدی. اخیری کمپیر:
— قیزینگنی اۉرمانگه آباریب ادهشتیریب کېل! او بیلن بیرگه تورمهیمن! — دېبدی.
چال قیزینی ادهشتیریب کېلیش اوچون تاغ-تاشلرنی کېزیب، بیر اۉرمانگه باریبدی. آته-باله اۉرمان ایچیده اوزاق یوریشیبدی. اخیری قویوق سایهلی بیر جایگه باریب تۉختشیبدی. کېین چال اۉتین کېسگنی کېتیبدی. زمرد یالغیز قالیبدی.
شو پیتده بیردن شمال توریبدی. چال اېسه اۉرماندهگی بیر کتّه درختگه بالتهسینی آسیبدی-ده، اونگه آغیرراق تاش باغلب، قتّیق ایتریب یوباریبدی. بالته او یاقدن بو یاققه اوریلیب تۉقیللهیوېریبدی.
شمال جوده کوچهییبدی. بالته شمال کوچی بیلن اوزاق وقت درختگه اوریلیب «تۉق-تۉق» قیلیب تاووش چیقریبدی.
زمرد «آتهم اۉتین کېسهیاتیبدی»، دېب اۉیلب، آتهسینی انچهگچه کوتیبدی. کېچ بۉلیبدی، آتهسیدن درَک بۉلمهبدی. شمال تۉختهبدی. قیز اۉرماندهگی چوچمامهلرنی تېریب یوریب، بېخاسدن بالته آسیلگن درخت تگیگه باریب قالیبدی. قرهسه، آتهسی یۉق اېمیش.
— وای شۉریم قورسین! وای، آتهجان؟! — دېب اووواس سالیب ییغلب، تۉرت تامانگه یوگوریبدی. هېچ کیمدن درَک بۉلمهبدی، قیز ادهشیب قالیبدی. اۉرمان اونگه ینه هم واهمهلی بۉلیب کۉرینیبدی. قیز قهیاققه باریشینی بیلمهی، اخیری کیچیک بیر سۉقماقدن چاپیب کېتهوېریبدی.
زمرد اوزاق یۉل باسیبدی. قارانغیده گُللر اونینگ یۉلینی یاریتیبدی. کېتهتوریب بیر وقت قرهسه، اوزاقده مِیلتیللهگن چیراق کۉرینیبدی، ایتنینگ هوریگنی اېشیتیلیبدی. قیز اۉشه تامانگه قرهب یورهوېریبدی. تېزده کیچیک بیر اویگه یېتیبدی. اوینینگ دېرَزهسیدن قرهسه، بیر کمپیر اۉتیرگن اېمیش. قیز سېوینیب، کمپیر آلدیگه کیریبدی، باشیدن کېچیرگن واقعهلرنی کمپیرگه بیرمه-بیر ایتیب بېریبدی.
اویگه شوندهی چیرایلی قیزچهنینگ کېلگنینی کۉرگن کمپیر جوده قووانیبدی. بو کمپیر اۉرمانده یشهیدیگن سِحرگر کمپیر اېکن. کمپیر قیزنینگ ییغلهگنینی کۉریب:
— کۉپ خفه بۉلمه، قیزیم، سېنگه یاردم بېرهمن، — دېب قیزنی آووتیبدی. قیز هم اونگه:
— رحمت! مېن سیزنی آنهمدېک کۉرهمن. بویورگن ایشینگیزنی جانیم بیلن قیلهمن، — دېب جواب بېریبدی.
شو چاق کمپیرنینگ اویی تېپهسیگه جوده کۉپ قوشلر ییغیلیبدی، اولر قیزچهنی مهقتهب، سَیرهشیبدی. قوشلر تیلینی بیلگن سِحرگر کمپیر ینه هم قووانیبدی. خاصیتلی قیزگه دنیاده تاپیلمهیدیگن رسملی کتاب و قۉغیرچاقلر بېریب:
— آپّاق قیزیم، شیرین قیزیم! دۉمباغیم، مونچاغیم! — دېب قیزنینگ باشینی سیلهب اېرکهلبدی.
اولر اوزاق وقت بیرگه توریشیبدی. کمپیر قیزچهنی یخشیلب پرورش قیلیبدی. زمرد آزاده قیز بۉلگنی اوچون اوینی سوپوریب-سیدیریب، آینهلرنی ارتیب-سورتیب، همه یاقنی چینّیدهی قیلیب قۉیر اېکن. بونی کۉریب کمپیر ینه هم قووانر اېکن.
بیر کون کمپیر قیزگه آش قیلیب بېرماقچی بۉلیب:
— تامدن اۉتین آلیب توش، قیزیم، — دېبدی. قیز دیک اېتیب اۉرنیدن توریب:
— خۉپ بۉلهدی، آنهجان، — دېب درّاو تامگه چیقیبدی.
تآم بلند اېکن، اوندن همه یاق کۉرینر اېکن. قیز اطرافگه قرهب توریب، بیردن اۉز اویینینگ تامینی کۉریب قالیبدی. یورهگی آرزیقیب ییغلب یوباریبدی. بونی اېشیتگن کمپیر:
— نېگه ییغلهیسن، جان قیزیم؟ — دېب سۉرهگن اېکن. قیز:
— کۉزیمگه اوییمیز کۉریندی، آتهمنی ساغیندیم، — دېبدی.
کمپیر اونی الدهب-سولدهب یوپهتیبدی، ایکّاولری طعام پیشیریب یېییشیبدی.
اېرته بیلن کمپیر قیزگه:
— نرسهلرینگنی ییغیشتیر، قیزیم! — دېبدی.
قیز قۉغیرچاقلرینی ییغیشتیریبدی. کمپیر قیزگه:
—تامده قیزیل و آق صندوق بار، آق صندوقنی قالدیریب، قیزیل صندوقنی آلیب توش! — دېبدی-یو اۉرمانگه کیریب کېتیبدی. بیر وقتدن کېین اۉرماندن سمن آت قۉشیلگن بیر ارابه یېتهکلب چیقیب، قیزنی ارابهگه اۉتقزیبدی.
— قیزیل صندوقنی اویگه بارگندن کېین آچ! — دېب کمپیر قیزگه بیر کلیت بېریبدی.
قیز کمپیر بیلن قیته-قیته خیرلشیب یۉلگه چیقیبدی. بیر زومده ارابه قیزنینگ اویی آلدیده حاضر بۉلیبدی. شو پیتده اوی اېشیگی آلدیده چال اۉز قیزینی ساغینیب، اونینگ دردیده ییغلب اۉتیرگن اېکن. قیز مهربان آتهسینی کۉریشی بیلن:
— سلام، آتهجان! — دېب آتهسینینگ بهغریگه تشلنیبدی.
چال بېنهایت خورسند بۉلگنیدن انچهگچه کۉز یاشلرینی تۉختهتالمهبدی. اخیری ییغیدن تۉختهب، قیزیگه:
— آپپاغیم، مېنی کېچیر، — دېبدی.
اولر اویگه کیریشیبدی. قیزنینگ کېلگنی همهگه معلوم بۉلیبدی. قۉنِ-قۉشنیلر ییغیلیشیبدی. قیز قیزیل صندوقنی آچیشی بیلن همه حیران قالیبدی: قیزیل صندوق اصل ماللر بیلن لیق تۉله اېکن. مال شونچه کۉپ، شو قدَر عجایب اېمیشکی، زمردنینگ بوتون عمریگه یېتیب آرتر اېمیش.
بو نرسه اۉگهی آنهنی آغیر تشویشگه سالیبدی.
او چالگه قیزی قیمتنی هم تېزده اۉرمانگه آلیب باریب ادهشتیریب کېلیشنی بویوریبدی. چال «خۉپ» دېب، قیمتنی درّاو اۉرمانگه ادهشتیریب کېلیبدی.
کېچ کیرگنده قیمت، خودّی زمردگه اۉخشهب، بالته آسیلگن درخت تگیگه باریب قالیبدی. ادهشگنینی سېزیبدی. هۉنگ-هۉنگ ییغلسه هم، لېکن اونی آووتهدیگن آدم تاپیلمهبدی. فقط اونینگ مقابلسیده بایقوشلر اۉتیریب آلیب، قارانغی، واهمهلی اۉرمانلر حقیده سَیررمیش. بو کویلر قیمتنی واهمهگه سالیبدی. او قۉرقیب اۉرماندن قاچه باشلبدی. قارانغی توشگن پیتده سِحرگر کمپیرنینگ اوییگه کیریب باریبدی. کمپیر اونی یخشی کوتیب آلیبدی، آووتیبدی، مهمان قیلیبدی. سۉنگره قیزگه قرهب:
— خفه بۉلمه، قیزیم، اۉزیم یاردم بېرهمن، — دېبدی.
اما قیمت کمپیرگه یخشی سۉزلر تاپیب ایتالمهبدی، چونکه آنهسی اونگه یخشی سۉزلر اۉرگهتمهگن اېکن. کمپیر اونی سېومهبدی، یخشی اېرتکلر هم ایتیب بېرمهبدی، دنیاده تاپیلمهیدیگن صورتلی کتابلر و قۉغیرچاقلر هم بېرمهبدی.
قیمت اېرتهدن قاره کېچگچه یلقاولنیب اۉتیرهوېرر اېکن. اوینی ییغیشتیریب، سوپورمس اېکن.
بیر کون کمپیر اۉرماندن قَیتیب کېلیب، اونگه:
— تامدن اۉتین آلیب توش، قیزیم! — دېگن اېکن، قیز:
— اۉزینگیز آلیب توشینگ، ملهیینگیز یۉق! — دېبدی.
کمپیر جودهیهم خفه بۉلیبدی، شونگه قرهمهی قیزنی الدهب-سولدهب تامگه چیقریبدی. لېکن قیز اۉتین آلیب توشیش اۉرنیگه تام باشیده چینقیریب ییغلهیوېریبدی. کمپیر بونی اېشیتیب:
— نېگه ییغلهیسن، قیزیم؟ —دېب سۉرهگن اېکن، قیمت یېر تېپینیب:
— اوییمنی کۉردیم، کېتهمن، — دېب ینه هۉنگرهبدی.
سِحرگر کمپیر قیزگه:
— جوده یخشی، تامدهگی صندوقنی آلیب توش، — دېبدی.
قیمت صندوقنی آلیب توشیبدی. کېین کمپیر قیزگه بیر کلیت اوزهته توریب:
— منه کلیت، صندوقنی اویینگگه بارگهنینگده آچهسن، — دېبدی.
قیز اۉشه آنده ییغیسینی هم اونوتیب، آق صندوقنی آرقهلب جۉنهبدی. سِحرگر کمپیر اونگه ارابه هم بېرمهبدی، قیز آغیر صندوقنی کۉترگنیچه اوییگه پیاده کېلیبدی.
قیزنینگ کېلیشینی دستاوّل آلهپر ایت سېزیبدی. او قیمتنینگ آنهسی آلدیگه باریب:
— واو، واو، واو، — دېگن اېکن، کمپیر قولاق سالمهبدی، ایت ینه واووللب:
— آپهم کېلهیاتیرلر، آرقهلهگنلری آق صندوق، ایلان بیلن لیق تۉلیق، — دېبدی.
کمپیر غضبلنیب، اۉقلاغی بیلن ایتنی اوریب، آیاغاینی سیندیریبدی.
— مېنینگ عقللی قیزیم قیمتلی ماللر کېلتیرهدی، — دېبدی او.
قیزینینگ کېلگنینی کۉریب کمپیر اۉزیده یۉق سېوینیبدی. قۉنِ-قۉشنیلر ییغیلیبدی، صندوقنی آچماقچی بۉلیشیبدی.
شونده کمپیر بیلن قیزی ایکّیسی: «یۉق، آچمنگلر!» دېب اۉزلرینی صندوق اوستیگه تشلبدیلر. کېین ایکّی قولاغیدن کۉتریب اویگه آلیب کیریبدیلر.
یریم کېچه پیتی اېکن، کمپیر بیلن قیز اېشیک-اېلیکنی یاپیب، صندوقنی آچیشیبدی-یو بیردنیگه «وایداد، قوتقرینگلر!»، «اجدر!»، «وایداد!» دېب بقیریشیبدی...
صندوقده کتّهکان ایکّیته اجدر یاتگن اېکن. قاقواش کمپیر بیلن اونینگ اوریشقاق قیزی دادلشیب، اوینی گیر-گیر ایلنیشیبدی، قۉرققنلریدن قفللنگن اېشیکنی آچیشالمهبدی.
ایکّی اجدر کمپیر بیلن قیزنی یوتیب، درچهدن چیقیب کېتیبدی.
«داد، وای!» دېگن آوازنی اېشیتگن قۉنِ-قۉشنیلر اېشیکنی بوزیب ایچکری کیریبدیلر. قرهسهلر، هېچ کیم یۉق اېمیش. اویده یاووز کمپیرنی هم، اونینگ اوریشقاق قیزینی هم تاپالمهبدیلر.
شوندن سۉنگ آق کۉنگیل زمرد بیلن آته ایکّیسی تینچگینه یشهب، مراد-مقصدلریگه یېتیبدیلر.
کؤچورن: عباس ائلچین
(O'zbek xalq ertagi)