آذربایجان خالق جومهوریتی دؤورونده مطبوعات

آذربایجان خالق جومهوریتی دؤورونده مطبوعات

آذربایجان مطبوعاتی تاریخینده ۱۹۱۸–۲۰ ایللر بوتون اوّلکی دؤورلره نیسبتاً ان یوکسک اینکیشاف مرحله‌سی‌دیر. بو دؤورون مطبوعاتی هم کئیفیت، هم ده کمیت باخیمیندان میلّی مدنیتین موهوم ترکیب حیصه‌سی کیمی آذربایجان حیاتی‌نین جانلی سالنامه‌سینه چئوریلدی. ایکی ایل ایچری‌سینده اؤلکه ده ۱۰۰-ه یاخین آددا قزئت و درگی چیخمیشدیر. جومهوریت دؤورو مطبوعاتی‌نین سجیه‌وی خوصوصیتی تکجه اونون سای گؤستریجی‌سینده دئییل، هر شئیدن اول ایدئیا-مضمون زنگینلیگینده ایدی.

ایدئیا ایستیقامتی

۱۹۱۸–۲۰ ایللر مطبوعاتین ایدئیا ایسیتیقامتی باخیمیندان تخمیناً آشاغی‌داکی کیمی قروپلاشدیرماق اولار:آذربایجان خالق جومهوریتی ایدئیالارینی تبلیغ ائدن میلّی مطبوعات، جومهوریت حؤکومتینه موخالیفتده اولان بولشویک مطبوعاتی، بولشویک مطبوعاتی ایله موخالیفتده اولان اس‌ار-منشویک مطبوعاتی، ارمنی‌لرین آذربایجانا قارشی اراضی ایدیعالارینا حاق قازاندیرماق اوچون جانفشانلیق ائدن ارمنی‌-داشناک مطبوعاتی، اؤزونو بی‌طرف آدلاندیران و هئچ بیر سیاسی پارتیایا منسوب اولمایان اینفورماتیک قزئت‌لر، درگی‌لر. لاکین اونلارین ایچری‌سینده داها رئال حیات قووّه‌سینه و گئنیش اوخوجو آودیتوریاسینا مالیک اولانی آذربایجان خالق جومهوریتی‌نین ایدئیالارینی تبلیغ ائدن و دستکله‌ین مطبوعات ایدی.[1]

جومهوریت حؤکومتی دؤورونده باکی، گنجه، شوشا، تیفلیس، ایروان و دیگر مدنی-اینضیباطی مرکزلرده چیخان مطبوعات نومونه‌لری تکجه آذربایجان-تورک دیلینده دئییل، روس، گورجو، ارمنی‌، لهیستان، فارس، آلمان و غئیری دیللرده ده نشر ائدیلیردی.

 

آق بابا درگیسی

 ​

آق بابا، 1922-1977 ایللری آراسیندا تورکیه‌ده یاییملانمیش هفته‌‌لیک سیاسی ساتیریک درگی.

  تورک ادبیاتی‌نین ان اوزون عؤمورلو ساتیریک درگی‌لریندن‌دیر. 1922.ده بئش هِجه‌جی‌لر آدلی ادبیات آخیمی نین ایکی اؤنملی اویه‌سی اولان یوسف ضیا اورتاچ سیفی اورهون طرفیندن قورولموش؛ بیرنئچه کز کسینتی‌یه اوغراماقلا بیرلیکده 1977’یه قدر چیخاریلاراق تخمیناً ایکی مین سایی یاییملانمیشدیر. 

  تورک قورتولوش ساواشی قازانیلدیقدان سونرا باغلانان آی دده درگیسی‌نین بوشلوغونو دولدورماق اوزره قورولان درگی.[۱]سونرادان اؤز کیملیگینی قازانمیش؛ توپلومون یوخسول کسیمی نین درگیسی اولموش و گئنیش بیر اوخویوجو کوتله‌‌سینه اولاشمیشدیر.[۲]دؤنمین اؤنملی ادبیاتچی‌لاری نین یازیلارینا یئر وئرن آق‌بابا، سیاسی ساتیریک درگیسی اولماسی ایله یاناشی بیر ادبیات درگیسی اولاراق دا دگرلندیریلمیشدیر.[۱]

یایین تاریخچه‌سی

  یوسف ضیا و اورهان سیفی طرفیندن آی‌دده‌نین دئمک اولار عئینی هیئت، عینی بیچیم و قورولوشو ایله یایینلانماغا باشلایان درگی نین ایلک ساییسی 7 دسامبر 1922 تاریخلی‌دیر. اورهان سیفی، قیسا بیر سوره سونرا درگینی یوسف ضیایا بوراخمیش و یوسف ضیا آق بابانی حیاتی بویونجا تک باشینا چیخارمیشدیر. 1931-1933 و 1950-1951 ایللری آراسیندا یایینی کسینتی‌یه اوغرایان درگی، یوسف ضیانین 11 مارس 1967’ده اؤلومو اوزرینه 1977’ده باغلانانا قدر اوغلو انگین اورتاچ طرفیندن چیخاریلمیشدیر. 

  1923-1955 ایللری آراسیندا ایقتیدارداکی جومهوریت خالق پارتیسیندن یانا بیر چیزگی ایزله‌ین درگی،سربست فیرقه ، دموکرات پارتی  کیمی موخالیفت پارتی‌لرینه قارشی چیخدیغی دؤنملرده اوخوجو دستگینی ایتیردیگیندن، یاییمینا آرا وئرمک زوروندا قالدی (1931-1933، 1950-1951 آراسی). سونرالاری بو پولیتیک دوشونجه‌دن وازگئچه رک ساتیریک درگیسی کیملیگینی سوردورموشدور.[۲]

  باشلانغیجدا بازار ائرته‌سی و جومعه آخشامی گونلری دؤرد صحیفه حالیندا چیخماقدا اولان آق بابا 208 سایی چیخدیقدان سونرا باغلانیب، 1933'ده یئنی حرف‌له تکرار یاییملانماغا باشلادی. یئنیدن نومره‌لندیریلن درگی چارشنبه و شنبه گونلری چیخماغا باشلادی. حرف دئوریمیندن سونرا اؤلکه ده اوخور-یازار ساییسی آرتدیغیندان درگی‌نین اوخویوجوسو ساییسی دا آرتدی.[۱]1934 ایلینده 73. ساییدان سونرا اؤلچولری کیچیلدی، صحیفه ساییسی ییرمی‌یه چیخدی و یئنیدن نومره‌لندیریلدی. 24 فوریه 1944 تاریخینده 517. سایی‌یا چاتدی و یالنیز جومعه آخشامی گونلری یاییملانماغا باشلادی. درگی، اؤز آدینی داشییان آق بابا مطبعه‌سینده باسیلمیشدیر. 

ایچریگی

آق بابا درگیسی نین ایچریگی؛ تنقیدی یازیلاری، تئاتر اویونلاری، گولمه‌جه‌لر، یوخو تعبیرلری، گنج فیرچالار کؤشه سی و کاریکاتورلاردان عیبارت ایدی. درگی‌نین آرخا قاپاغیندا یابانجی کاریکاتوریست‌لرین اثرلری یئر آلیر، بو کؤشه نین آدی درگی نین ایلک ایللرینده  " اجنبی کاریکاتورلاری "  ایکن، سونراکی ایللرده  " دونیا کاریکاتورلاری " 'نا چئویریلدی. 

اکیبی

  درگی نین یازارلاری آراسیندا عثمان جلال قایقیلی ، ابراهیم علاالدین گؤوسا، ارجمند اکرم تالو، عزیز نسین، رفعات ایلقاز، صولحی دؤلئک و مظفر ایزگو وار ایدی. چیزرلری آراسیندا ایسه منیف فهیم، ذکی بئیأر، فتحی دوه‌لی اوغلو، علی علوی، رامیز گوکچه، نمجی رضا، جعفر زورلو، ثمین آقار و سمیح بالجی اوغلو  وارایدی. آق بابا درگیسینده یایینلانان کاریکاتورلار رسیم صنعتیه داها یاخیندی.  

اتک یازی‌لار

1.   Necati Tonga, İki Bacanağın Kardeş Mecmuası: Akbaba ve Çınaraltı, 'Değirmen Yüzyılın Dergileri 1900-2000 Özel Sayısı, Ocak-Haziran 2012
2. Arda Özgen, Akbaba Dergisi ve Akbaba Dergisi'nin Türk Çağdaş Grafik Sanatındaki Yeri ve Önemi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2009

آی دده درگیسی

آی دده درگیسی

آی دده، رفیک خالد کارای طرفیندن 1922 ایلینده ایستانبولدا هفته‌ده  ایکی گون یاییملانمیش داها سونرا 1948-1949دا یئنیدن چیخاریلمیش سیاسی ساتیریک درگیسی. 

  تورک قورتولوش ساواشی  سیراسیندا چیخان ان ائتکیلی ایکی ساتیریک درگیسیندن بیری‌سیدیر (دیگری گولر یوز). قوروجوسو و باش‌یازاری رفیک خالد کارای‌دیر. میلّی موباریزه‌‌یه ساتیرا یولو ایله  موخالیفت ائدن درگی، قیسا سورن یایین حیاتی بویونجا چوخ ساییدا یازار و رسام یئتیشتیرمیش، اؤزوندن سونرا یایینلاناجاق ساتیریک درگیلرینه زمین حاضیرلامیشدیر.[۱] 

یایین تاریخچه‌سی

 1922

ایلک سایی 2 ژانویه 1922ده یاییملاندی. بازارائرته‌سی‌ و جومعه آخشامی گونلری، دؤنمین بیرچوخ یایینی کیمی دؤرد صحیفه‌ده چیخدی. 29×40سم اؤلچوده ایدی.[۲]صاباح مطبعه‌سینده چاپ اولونموشدو. دوزنلی اولاراق 90 سایی چیخدی. دئمک اولار بوتون یازی و کاریکاتورلاریندا میلّی موباریزه حرکتینی تنقید ائدن درگی؛ 30 آقوست‌دا ظفرین قازانیلماسیندان سونرامصطفی کمال‌ین شکیل‌لری و تعریف‌لرینی یازیلاریندا یئر وئردی. درگی‌نین قوروجوسو و باش‌یازاری رفیک خالد، یوزاللی‌لیکلر سیاهیسینا یئر آلاراق خاریجه سورگون ائدیلدی. درگی‌نین سون ساییسی رفیک خالدین ایستانبولدان آیریلدیغی 9 نوامبر 1922ده چاپ اولدو [۲]سون ساییدا رفیک خالدین هئچ‌بیر یازیسینا یئر وئریلمه دی. 

  رفیک خالد، سورگونه گئدرکن آی دده‌نی یوسف ضیایا بوراخمیشدی. یوسف ضیا اورتاج بیر آی سونرا اورهان سیفی اورهون ایله بیرلیکده عئینی کادر، عئینی بیچیم و یاپیسی ایله آق‌بابا درگیسینی چیخارتدی.[۳]

  1948

1938ده  یوزاللی‌لیک‌لرین یوردا دؤنمه‌سینی انگلله‌ین قانون قالخینجا ایستانبولا گئری گلن رفیک خالد، دؤنوشوندن اون ایل سونرا درگینی  یئنیدن یاییملاماغا باشلادی. شنبه و چارشنبه گونلری 8 صحیفه یاییملانان درگی نین ایلک ساییسی 8 مای 1948ده چیخدی. 104. ساییدان اعتباراً هفته‌ده بیر گون 12 صحیفه اولاراق چیخماغا باشلادی. باشلانغیجدان تان مطبعه‌سینده، 110. ساییدان اعتباراً آقچا مطبعه‌سینده چاپ اولدو. صاحیبی ف. کارای (فاطما کارای) اولاراق بیلینن درگی‌نین باش یازاری رفیک خالد ایدی. درگی بو دؤنمده آنتی‌کومونیست، باشلانغیجدا بؤیوک اؤلچوده آمریکا یانلیسی بیر یایین ایدی.[۳]ایکینجی دؤنمینه آی دده اسکی باشاریسینی قازانا بیلمه‌دی و 1 اوکتوبر 1949 تاریخلی 125. ساییدا باغلاندی.

اتک یازیلار

1.  Necati Tonga, Türk Edebiyatı Tarihinde Mühim Bir Mecmua: Akbaba (1922–1977),Turkish Studies, Cilt 3/2, Bahar 2008
2.  "Refik Halid Karay (Editor:Ahmet Bozkurt), Aydede 1922, İnkılap Kitabevi, 2013"(PDF). 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2014.
3.  "Refik Halid Karay (Editor:Ahmet Bozkurt), Aydede 1948, İnkılap Kitabevi, 2013"(PDF). 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2014.