ائلچین کتاب
تورک دیلی و ادبیاتی
ائلچین کتاب
تورک دیلی و ادبیاتیتوران بیرلیگی: ایدئالدان حقیقته
توران بیرلیگی: ایدئالدان حقیقته
نظام الدین شمسی‌زاده
سون ایکی یوزایلده - ۱۹ و ۲۰. عصرلرده ایدئال اولاراق آرزولاردا، یادداش‌لاردا یاشایان تورک بیرلیگی - توران تاریخین ایراده‌سی، طالعیین حؤکمو ایله باهار گوللری کیمی یاواش-یاواش چیچکلنمکده‌دیر. ایدئال هئچ واخت محو اولمور، اؤلمور، آرزولار هاچانسا حیاتا کئچیر.
آند ایچه‌رک قورانا،
بیز گئدیریک تورانا.
تورکون اولو یوردونا،
سالام وئرک قوردونا.
ادامه مطلب ...
تورانلی‌لارین توُرا بایرامی
تورانلی‌لارین توُرا بایرامی
خئیبر گؤی‌یاللی
قدیم تورکلر دونیانین بؤیوک بیر حیصه‌سینی احاطه ائدن اوزاق آلتایدان توتموش مرکزی اوروپایا کیمی بؤیوک بیر اراضیده یاشامیش و بشر مدنیتی‌نین اینکیشافیندا خوصوصی رول اوینامیشلار. دونیا مدنیتی‌نین ترقّی‌سینده تورکلرین رولو دانیلمازدیر. تورانین نوروز سیستمی‌نین یارادیلدیغی مکان‌لاردان اولماسی موباحیثه‌یه سبب اولا بیلمز. نوروز آسترونومیک حادیثه‌نین بیلاواسیطه عیانی تصدیقله‌دیگی بیر سیستمدیر. نوروز سیستمینی اؤزونده قورویوب ساخلایان، هله‌لیک ایلک یازیلی منبع اولان «اوئستا»نین توران موحیطینده یارادیلدیغی فیکری‌نین طرفدار‌لاری داها چوخدور. ادامه مطلب ...
توران نوروزون ایلکین وطنی کیمی
توران نوروزون ایلکین وطنی کیمی
خئیبر گؤی‌یاللی
«تاریخ سومرده باشلاییر» - بو ایفاده گؤرکملی آمریکا سومرشوناسی س.ن.کرامره مخصوصدور. بو مشهور ایفاده تانینمیش سومرشوناسین کیتابی‌نین آدی‌دیر. زامان-زامان دانیلمیش، گیزله‌دیلمیش، تاریخین موختلیف قاتلاریندا مقصدلی شکیلده اوستو اؤرتولوب-باسدیریلمیش حقیقتین مردی-مردانه اعتیرافی‌دیر. گئجیکمیش بو اعتیرافین اوقیانوسون او تاییندان گلمه‌سی تاریخین بیر چوخ قارانلیق صحیفه‌لری‌نین اوزرینه ایشیق سالدی، بعضی حقیقت‌لری گئرچکجه‌سینه تصدیقله‌دی. آرتیق سومر‌لرین بشر مدنیتی‌نین ایلکین یارادیجی‌لاریندان اولما‌لاری دونیا تاریخینده بیرمعنالی اؤز تصدیقینی تاپیبدیر. تاریخین غوروردویولاسی بو سیویلیزاسیونا صاحیب دورماق ایسته‌ین‌لر چوخ اولوبدور. دونیا مدنیتینی تاریخینی عدالتله آراشدیران بیر چوخ عالیم‌لر سومر‌لرین تورکلرین اولو بابا‌لاری اولدوقلارینی تصدیقله‌ییر‌لر. ق.وینکلر یازیردی: «بیزه گلیب چاتمیش سومر متنلری‌نین چوخونون دیل خوصوصیت‌لرینی هله‌لیک ایضاح ائده بیلمه‌سک ده، دونیادا ان قدیم مدنی دیل اولان سومر دیلی‌نین عومومی کاراکتری باره‌ده کیفایت قدر بیزده تصوور یارانیب. بو دیل اساس علامت‌لرینه گؤره تورک دیللرینه اویغون ایلتیصاقی قورولوشلو دیلدیر و سامی دیللری‌نین قورولوشوندان تامامیله فرقله‌نیر». ادامه مطلب ...
نوروز دَیرلری دونیانی‌درک فلسفه‌سی‌دیر
نوروز دَیرلری دونیانی‌درک فلسفه‌سی‌دیر
نظامی جعفروف
مدنیت هر بیر خالقین مادّی و معنوی سیماسی‌نین گوزگوسودور. خالقی فورمالاشدیران، اینکیشاف ائتدیرن، واحید اخلاق، تفکّور، دونیاگؤروش و س. اطرافیندا بیرلشدیرن اونون ذره-ذره یاراتدیغی مدنیتی‌دیر. خالقلارین تاریخ صحنه‌سینده قالماسی، اؤز یئرینی قورویوب ساخلامالاری بیرباشا اونلارین یاراتدیقلاری مدنیتله باغلی‌دیر. او دا بللی بیر منطیقدیر کی، مدنیتینی قورویوب ساخلامایان خالقلار تاریخ صحنه‌سیندن سیلینمیشلر.
مدنیت تاریخی کاتقوری‌دیر. او، کونکرت زامان و مکاندا یارانیر، اینکیشاف ائدیر، تکمیل‌لشیر، بو و یا دیگر سببدن زامانین (سیاستین) باسقیسینا معروض قالیر، ایدئولوژی‌لرین پرینسیپ‌لری ایله اویغونلاشمادیغیندان اونون آیری-آیری کومپوننت‌لری یاساقلانیب اونوتدورولور. تاریخین چوخ بؤیوک مشققتلی سیناق‌لاریندان اؤز هونر و ایراده لری سایه‌سینده غالیب چیخمیش تورکلر هله میلاددان اؤنجه مؤحتشم بیر مدنیتین ایلکین یارادیجی‌لاری و قورویوجولاری اولموشلار. بو دَیرلی فاکتی زامان-زامان اؤز مأخذلرینده تورکلرله باغلی شانلی و غورورگتیرن صحیفه‌لری (الیازمالاری) مقصدلی شکیلده خاینجه‌سینه محو ائتمیش قدیم چینلی‌لر ده تصدیقله‌میشلر. قدیم چینلی‌لر اعتیراف ائدیردیلر کی، تورکلر بؤیوک سیویلیزاسیونون یارادیجی‌لاری‌دیر. اوزاق آلتایدان توتموش مرکزی اوروپایا قدر اوزانمیش بؤیوک بیر اراضیده بیر نئچه دفعه عظمتلی ایمپیراتورلوق‌لار قورموش قدیم تورکلر سونرالار موختلیف سبب‌لردن تاریخین آیری-آیری مقام‌لاریندا اؤز دؤولتچیلیک‌لرینی ایتیرمیشلر. تاریخه یولداشلیق ائتمیش بو بؤیوک ایمپیراتورلوق‌لار محض همین قدیم و زنگین مدنیتین سایه‌سینده قورولموش و ایداره ائدیلمیشدیر. قدیم تورکلر بو و یا دیگر سبب‌لردن اؤز اراضی و دؤولت‌لرینی ایتیرسه‌لر ده، خوشبختلیکدن، مدنیت‌لرینی ان چتین تاریخی سیناق‌لار دؤورونده بئله قورویوب ساخلامیشلار. آنجاق قدیم تورک تورپاق‌لاریندا قورولموش یاد دؤولت‌لر تورکلرین تورپاق لارینی موختلیف آدلار آلتیندا اراضی‌لره بؤلموش، بیر-بیریندن آرالی سالمیش، اونلارین ایقتیصادی و مدنی علاقه‌لرینه بو و یا دیگر فورمادا قاداغالار قویموشدولار. تورک خالقلارینین یاشادیقلاری اوجسوز-بوجاقسیز اراضی‌لری اله کئچیرمیش تزار حؤکومتی و اونون معنوی داوامچیسی ساییلان سووئت دؤولتی اونلارین مادّی-معنوی مدنیت‌لرینه بو و یا دیگر فورمادا قاداغالار قویموشدولار. ادامه مطلب ...
تورکچولوک و رومانتیزمین وحدتی
تورکچولوک و رومانتیزمین وحدتی
گولشن علی‌یئوا کنگرلی
فیلولوژی علملری دوکتورو، پروفسور
بؤیوک شخصیت‌لر فیزیکی حیات‌لارینی باشا ووردوقدان سونرا ابدیت عؤمرو یاشاییرلار. هر یئنی دوغولان نسیل کلاسیکین یارادیجیلیغیندا اؤز فیکری-معنوی سوال‌لارینا جاواب تاپیر، کلاسیک‌لر هر نسیلله یئنیدن دوغولا بیلیرلر.
آذربایجان ادبیاتیندا بئله صنعتکارلاردان بیری عقیده‌سینه گؤره توتالیتار سووئت رژیمی طرفیندن تصفیه‌یه معروض قالمیش رومانتیک شاعیر و فیلوسوف حسین جاویددیر. او قدیربیلن میلتی طرفیندن دایم خاطیرلانیر، درین مضمونلو، بدیعی-فلسفی صیقلتلی اثرلری دؤنه-دؤنه چاپ اولونور، یئنی-یئنی نسیل‌لر طرفیندن ماراق و هوسله اوخونور. حسین جاویدین بیر شخصیت و صنعتکار کیمی بؤیوکلوگو آذربایجان جومهوریتی پرزیدنتی جناب ایلهام علی‌یئفین کلاسیک ایرثه احتیرامی و بؤیوک قدرشوناسلیقلا ایمضالادیغی ۲۴ اوکتوبر ۲۰۱۷-جی ایل تاریخلی سرانجامدا حسین جاویدین ادبی-تاریخی مؤوقعیی اوبیئکتیو نظری عکسینی تاپمیشدیر. ادامه مطلب ...
اسماعیل بیگ قاسپرالینین "ترجومان"-ی: مودرنیزمین جارچیسی
اسماعیل بیگ قاسپرالینین "ترجومان"-ی: مودرنیزمین جارچیسی
ادوارد لاززِرینی
اسماعیل بیگ قاسپرالینین حیاتی، فعالیتی، یارادیجی‌لیغی دایم دیقت مرکزینده اولوب، آراشدیریلیب. بؤیوک فیکیر آدامی‌نین شخصیتینه اولان ماراق چوخدان سرحدلری آشیب. بو جهتدن آمریکانین ایندیانا بیلیم‌یوردونون پروفسورو ادوارد لازرینی‌نین قلمه آلدیغی مقاله دیقتی چکیر. مقاله‌نی ایختیصارلا اوخوجولاریمیزین دیقتینه چاتدیریریق.
بدنه جان وئرن روحدور
فریدریک شیلر
فیکیر و غایه یوخلوغو اینسانین جسارتینی قیریر، اونو اویوشدورور و ضعیفله‌دیر.
اسماعیل بیگ قاسپرالی
... اسماعیل بیگ قاسپرالینین ایستراتژی‌نین مرکزینده قزئت یاراتماق و اونو یاشاتماق قطعیتی دایانیردی. زامان-زامان قازان، تیفلیس، تاشکند و باکی‌دا بو یؤنده ائدیلمیش جهدلره باخمایاراق او، روسیه‌نین ان اوزون عؤمورلو تورک‌دیللی قزئتینه چئوریله‌جک مطبوع اورقانین نشری اوچون رسمی ایجازه آلانا، یعنی 1917-جی ایله‌دک موباریزه آپاردی. او، مطبوعاتی اؤزونون بؤیوک لاییحه‌سینی ان تاثیرلی فورمادا تبلیغ ائدن، ان گئنیش اوخوجو کوتله‌سینه چاتدیران و مودرنیزمه موخالیف اولان‌لارین عؤهده‌‌سیندن گله بیلن واسیطه ساییردی. بو، عئینی زاماندا، جهالت و سهو معلوماتدان قایناقلاندیغینا ایناندیغی، روسلارلا موسلمان‌لاری بیر-بیرینه قارشی قیزیشدیران غرضلی احکامی آرادان قالدیرماق اوچون فؤوق‌العاده گوجه مالیک بیر واسیطه ایدی. اوسته‌لیک، قزئت، مودرنیزم طرفدارلاری‌نین پروقرامی اوچون فوروم تشکیل ائتمکله ائله ایندیدن اینکیشاف یولونا قدم قویموش، آما هله ضعیف، داغینیق اولان گوجلرین بیرلشدیریلمه‌سینه و شوبهه‌سیز، قارشیداکی چتین دؤور عرضینده اونلارین تشویقینه ده فایدا وئره بیلردی. ادامه مطلب ...
اوکراین‌لی‌لارین، ماجارلارین، تورکلرین عومومی اجدادی - قیپچاق‌لار
اوکراین‌لی‌لارین، ماجارلارین، تورکلرین عومومی اجدادی - قیپچاق‌لار
کرم محمدلی
تاریخ اوزره فلسفه دوکتورو
تورک خالق‌لاری تاریخینده شانلی و یا شانلی اولمایان ایزلر بوراخان طایفالاردان بیری قیپچاق‌لاردیر. قیپچاق‌لار حاضیرکی تورک خالقلارینین اکثریتی‌نین، او جومله‌دن آذربایجان تورکلری‌نین تاریخینده سوی کؤکونده یاخیندان ایشتیراک ائتمیش تورک خالق‌لاریندان بیری‌دیر. قیپچاق فورماسیندا ایشلنن بو سؤز چین منبع‌لرینده "کینچا" شکلینده کئچیر. اوروپا منبع‌لرینده "کوُمان" ، "پوْلوْوِتس" ، عرب منبع‌لرینده ایسه "کیفچاک" و یا "قیبچاق" فورماسیندا ایشله‌نیر. بو سؤزون اتیمولوژی‌سینی هم اونلارین تامغاسی، هم ده خاریجی گؤرونوشو باخیمیندان ایضاح ائتمک اولار. اورتا عصرلرده خاریجی گؤرونوشه گؤره آیری-آیری خالق‌لارا آد وئریلمه‌سی چوخ گئنیش یاییلمیشدی. اونلاردان بیری ده قیپچاق‌لار ایدی. چین دیلینده "کینچا" گؤی گؤزلو، ساری ساچلی آدام دئمکدیر. حتّی چین میفولوژی‌سینده گؤی گؤزلو، ساری ساچلی آدام‌لار حاقیندا دانیشاندا اونلارین کینچا اولدوغو نظره چارپیر. اوروپا، ایسلاویان دیللرینده، یونان و لاتین منبع‌لرینده راست گلینن "کوُمان" ، "پوْلوْوِتس" فورماسینا گلدیکده، کوُمان ساری‌شین، بیاض، آغ دریلی معنالارینی وئریر.
ادامه مطلب ...
قدیم تورکلرده تربیه
قدیم تورکلرده تربیه
پیرالی علی‌یئف
تورکلر میلادان اؤنجه 2. مین‌ایل‌لیگین اولّ‌لرینده قافقازدا، اورتا آسیادا، آلتای-سایان داغلاری‌نین شیمالی‌غرب بولگه‌سینده، یئنی‌سئی چایی بویلاریندا یاشاییردیلار. تاریخ بویونجا بیر چوخ تورک دؤولتی قورولموشدور.
ایلک تورک دؤولت‌لریندن بیری هون ایمپراتورلوغو اولموشدور. اونون ان قودرتلی دؤورو مته خاقانین حاکیمیت ایللرینه تصادوف ائدیر.
تورکلرده ائله، اوبایا، خالقا باغلی‌لیق یوکسک اولموشدور. عالیم‌لرین دئدیگینه گؤره قدیم تورکلر – هونلار اؤزلرینی " قون " ، گون " آدلاندیرمیشلار کی، بو دا " ائل-گون " ، " گون " ، " خالق " معنالاریندا ایشلنمیشدیر.
میلادان اؤنجه 2.عصرده مئیدانا گلن هونلار اؤز قونشولاری چین سلطنتینی و خوصوصیله توُنقهو طایفالارینی قورخویا سالمیشدیر. هون دؤولتی‌نین ایلک باشچیسی تومن خان اولموشدور کی، اوغلو مته خان 209-جو ایلده اونون یئرینه کئچه‌رک اؤزونو ایمپراتور آدلاندیرمیش و تورک (" تورک" سؤزونون معناسی "گوجلو" ، "مؤحکم " دئمکدیر) آدینی بوتون دونیایا یایماق، تورک گوجونو بوتون عالمه تانیتماق ایسته‌میشدیر.
قدیم تورکلر اوشاق‌لارینی 3 اینام اوزرینده تربیه ائدیردیلر: طبیعت قووّه‌لرینه اینام؛ آت کولتو؛ گؤی تانری‌یا اینام (گؤی آللاهی). دئمه‌لی تورکلرده تک‌آللاهلی‌لیق ایسلامدان چوخ اول مؤوجود اولموشدور.
تاریخده ایز قویموش اونلو تورک سویو - خلج‌لر
تاریخده ایز قویموش اونلو تورک سویو - خلج‌لر
نامیق حاجی‌حیدرلی
خلج‌لر ویا خالاج‌لار اسکی تورک سویلاریندان بیری‌دیر. 9 – 10. یوزایل‌لیکده یاشامیش عرب سیاح‌لاری‌نین اثرلرینده خلج‌لرین آدینا راست گلمک مومکوندور. ان آزی 2000 – 2500 ایل‌لیک تاریخه مالیک اولمالارینا باخمایاراق، خلج‌لرین تاریخی و تاریخده کی رولو کیفایت قدر آراشدیریلمامیشدیر. یالنیز 20-جی یوز‌ایل‌لیکدن باشلایاراق اوروپالی، ایرانلی و داها سونرا تورکیه‌‌لی تورکولوق‌لار طرفیندن آراشدیرمایا جلب ائدیلمیشدیر. تورکیه ده فاروق سومرین، فواد کؤپرولونون خلج‌لرله باغلی آراشدیرمالاری وار. ایراندا ایسه خلج تورکلری ایله باغلی ایکی کیتاب نشر اولونوب. بونلار علی‌اصغر جمراسی‌نین " خلج‌ها یادگار تورک‌های باستان " (اسکی تورکلرین یادیگاری خلج‌لر) و عبدالله واشقانی‌نین " خلج‌ها در آیینه تاریخ " (خلج‌لر تاریخین آیناسیندا) کیتاب‌لاری‌دیر. بونلاردان علاوه آیری-آیری کیتاب‌لاردا خلج‌لر حاقیندا قیسماً ده اولسا بحث ائدیلمیش، اینترنت سایت‌لاریندا و درگی‌لرده اونلارین حاقیندا بیر نئچه مقاله یاییملانمیشدیر. آذربایجاندا ایسه ایندی‌یه قدر بو بوی حاقیندا هرطرفلی آراشدیرما آپاریلمامیشدیر. خلج‌لرین تاریخی ایله آز-چوخ تانیش اولدوقدا بللی اولور کی، اونلار تاریخده یئترینجه اونلو سویلاردان بیری اولموش، بیر نئچه دؤولتین یؤنتیلمه‌سینده فعال رول اوینامیش، بعضی حاللاردا ایسه بوتؤو بیر بؤلگه‌ده ایجتیماعی-سیاسی دوشونجه یه یؤن وئرن توپلوم‌لاردان اولموشلار. تاریخده خلج بویونا منسوب اولان کیفایت قدر اونلو اینسان‌لار وار. اونلارین حاقیندا آراشدیرمانین سونوندا آیریجا سؤز آچاجاغیق.
ادامه مطلب ...
آذربایجانچیلیق و تورکچولوگون قارشی‌لیقلی موناسیبت‌لری
آذربایجانچیلیق و تورکچولوگون قارشی‌لیقلی موناسیبت‌لری
بو دؤورده آذربایجانچیلیق ایدئولوژی‌سی‌نین اساسیندا وطن اخلاقی، وطنچی‌لیک دویغوسو دورور. آذربایجان خالقی‌نین وطن اخلاقی، واحید دؤولتچی‌لیک شوعورو اوغروندا، وطنین ایشغالی و شخصیت آزادلیغی اوغروندا موباریزه‌سینده عوموم میلّی ایدئیا و ایدئولوژی‌‌لر حل‌‌ائدیجی رول اویناییردی.
آذربایجانین گونئی‌یه و قوزئی‌یه، خانلیق‌لارا پارچالانماسی، واحید میلّی شوعورون و میلّی ایدئولوژی‌‌نین تشکّولونه انگل اولدو. آذربایجانچیلیق ایدئولوژی‌سی بو دؤورده شرق و غرب دَیرلری‌نین سنتز شکلینده تظاهور ائتدی. عنعنه‌وی شرق ایدئولوژی‌لریندن گلن نور، عرفان، کمال ذکا، بشری‌لیک و معاریفچی‌لیگین عوضوی وحدتیندن عیبارت اولان آذربایجان ایدئولوژی‌سی تورکچولوک، ایسلامچی‌لیق، اوروپاچی‌لیق و آذربایجانچی‌لیقلا قوووشدو. بو دؤورون ایدئولوژی‌سینده جمعیت، اینسان، معنویات، میلّی-معنوی دَیرلر اؤن پلانا چکیلدی.
19. عصرین سونلاری، 20. عصرین اوّل‌لرینده فعالیت گؤسترن ایدئولوق‌لارین یارادیجی‌لیق‌لاری سایه‌سینده میلّی ایدئولوژی فورمالاشدی.19.عصرده ایکی بؤیوک تورکچو م.ف.آخوندزاده و اسماعیل بیگ قاسپیرالی اؤز "ترجومان"-ی ایله تورکچولوگو تبلیغ ائدیر، 20. عصرین اوّل‌لرینده ایسه علی‌بیگ حسین‌زاده، احمد‌بیگ آغااوغلو و علی‌مردان بیگ توپچوباشوف اوزون ایللر بویو حاکیم اولان سوننی‌لیک و شیعه لیک آنلاشیلمازلیق‌لارینی اورتادان قالدیراراق، تورکچولوک و ایسلامچی‌لیق فیکیرلری اطرافیندا بوتون آذربایجانلی‌لاری توپلاماغا چالیشدیلار. اونلارین هر بیری‌نین یارادیجیلیغیندا میلّی آزادلیق اوغروندا ایمپریالیزمه قارشی موباریزه آپاریجی یئر توتوردو. البته، دونیادا بنزری اولمایان ایمپریالیزم سانسورونو آشیب، بیرباشا میلّی-آزادلیق ایدئیاسینی تبلیغ ائتمک غئیری-مومکون ایدی. اونا گؤره ده، قئید ائتدیگیمیز ضیالی‌لارین اکثریتی‌نین اثرلرینده آذربایجانچیلیق ایدئیالاری اؤنه چکیلیردی. ا.آغااوغلو خالقی ایسلام ایدئیالاری اطرافیندا جمع‌لشدیرمکدن توتموش میلّی اولماغا قدر بوتون اوصول‌لاری مقبول ساییردی. ع.حسین‌زاده تورک دونیاسی ایدئیاسیندا آذربایجانلی‌لارین کؤکلرینی آراشدیریردی.
ع.حسین‌زاده‌نین نشر ائتدیردیگی " فیوضات "-این تبلیغ ائتدیگی ایدئیالار آراسیندا تورکچولوک و آذربایجانچیلیق اساس یئر توتدو کی، بو آختاریش مئییل‌لری ده سونراکی ایللرده داها گئنیش و چوخ‌پلانلی شکیلده اینکیشاف ائتدیریلمیشدیر. ادامه مطلب ...