ائلچین کتاب
تورک دیلی و ادبیاتی
ائلچین کتاب
تورک دیلی و ادبیاتیCanakkale Sehitlerine
En kesîf orduların yükleniyor dördü beşi,
-Tepeden yol bularak geçmek için Marmara'ya-
Kaç donanmayla sarılmış ufacık bir karaya.
Ne hayâsızca tehaşşüd ki ufuklar kapalı!
Nerde -gösterdiği vahşetle- "bu: bir Avrupalı! "
Dedirir -yırtıcı, his yoksulu, sırtlan kümesi,
Varsa gelmiş, açılıp mahbesi, yâhud kafesi!
Eski Dünyâ, Yeni Dünyâ, bütün akvâm-ı beşer,
Kaynıyor kum gibi, tûfan gibi, mahşer mahşer. (1)
Yedi iklîmi cihânın duruyor karşına da, (2)
Ostralya'yla berâber bakıyorsun: Kanada!
Çehreler başka, lisanlar, deriler rengârenk;
Sâde bir hâdise var ortada: Vahşetler denk.
Kimi Hindû, kimi yamyam, kimi bilmem ne belâ...
Hani, tâ'ûna da züldür bu rezîl istîlâ!
Ah o yirminci asır yok mu, o mahlûk-i asîl,
Ne kadar gözdesi mevcûd ise, hakkıyle sefîl,
Kustu Mehmedciğin aylarca durup karşısına;
Döktü karnındaki esrârı hayâsızcasına.
Maske yırtılmasa hâlâ bize âfetti o yüz...
Medeniyyet denilen kahbe, hakikat, yüzsüz.
Sonra mel'undaki tahrîbe müvekkel esbâb,
Öyle müdhiş ki: Eder her biri bir mülkü harâb.
Öteden sâikalar parçalıyor âfâkı;
Beriden zelzeleler kaldırıyor a'mâkı;
Bomba şimşekleri beyninden inip her siperin;
Sönüyor göğsünün üstünde o arslan neferin.
Yerin altında cehennem gibi binlerce lağam,
Atılan her lağamın yaktığı: Yüzlerce adam.
Ölüm indirmede gökler, ölü püskürmede yer;
O ne müdhiş tipidir: Savrulur enkaaz-ı beşer...
Kafa, göz, gövde, bacak, kol, çene, parmak, el, ayak,
Boşanır sırtlara, vâdîlere, sağnak sağnak.
Saçıyor zırha bürünmüş de o nâmerd eller,
Yıldırım yaylımı tûfanlar, alevden seller.
Veriyor yangını, durmuş da açık sînelere,
Sürü hâlinde gezerken sayısız tayyâre.
Top tüfekten daha sık, gülle yağan mermîler...
Kahraman orduyu seyret ki bu tehdîde güler!
Ne çelik tabyalar ister, ne siner hasmından;
Alınır kal'â mı göğsündeki kat kat îman?
Hangi kuvvet onu, hâşâ, edecek kahrına râm?
Çünkü te'sis-i İlâhî o metîn istihkâm.
Sarılır, indirilir mevki'-i müstahkemler,
Beşerin azmini tevkîf edemez sun'-i beşer;
Bu göğüslerse Hudâ'nın ebedî serhaddi;
"O benim sun'-i bedî'im, onu çiğnetme" dedi.
Âsım'ın nesli...diyordum ya...nesilmiş gerçek:
İşte çiğnetmedi nâmûsunu, çiğnetmeyecek.
Şühedâ gövdesi, bir baksana, dağlar, taşlar...
O, rükû olmasa, dünyâda eğilmez başlar,
Yaralanmış tertemiz alnından, uzanmış yatıyor, (3)
Bir hilâl uğruna, yâ Rab, ne güneşler batıyor!
Ey, bu topraklar için toprağa düşmüş asker!
Gökten ecdâd inerek öpse o pâk alnı değer.
Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor Tevhîd'i...
Bedr'in arslanları ancak, bu kadar şanlı idi.
Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsın?
"Gömelim gel seni târîhe" desem, sığmazsın.
Herc ü merc ettiğin edvâra da yetmez o kitâb...
Seni ancak ebediyyetler eder istîâb.
"Bu, taşındır" diyerek Kâ'be'yi diksem başına;
Rûhumun vahyini duysam da geçirsem taşına;
Sonra gök kubbeyi alsam da, ridâ namıyle,
Kanayan lâhdine çeksem bütün ecrâmıyle;
Mor bulutlarla açık türbene çatsam da tavan, (4)
Yedi kandilli Süreyyâ'yı uzatsam oradan;
Sen bu âvîzenin altında, bürünmüş kanına,
Uzanırken, gece mehtâbı getirsem yanına,
Türbedârın gibi tâ fecre kadar bekletsem;
Gündüzün fecr ile âvîzeni lebriz etsem;
Tüllenen mağribi, akşamları sarsam yarana...
Yine bir şey yapabildim diyemem hâtırana.
Sen ki, son ehl-i salîbin kırarak savletini,
Şarkın en sevgili sultânı Salâhaddîn'i,
Kılıç Arslan gibi iclâline ettin hayran...
Sen ki, İslâm'ı kuşatmış, boğuyorken hüsran,
O demir çenberi göğsünde kırıp parçaladın;
Sen ki, rûhunla beraber gezer ecrâmı adın;
Sen ki, a'sâra gömülsen taşacaksın...Heyhât,
Sana gelmez bu ufuklar, seni almaz bu cihât...
Ey şehîd oğlu şehîd, isteme benden makber,
Sana âgûşunu açmış duruyor Peygamber.
(1) İlk baskılarda:...kum gibi, mahşer mi, hakîkat mahşer.
(2) İlk baskılarda:...duruyor karşında,
(3) İlk baskıda: Vurulup tertemiz alnından, uzanmış yatıyor,
(4) İlk baskılarda: Ebr-i nîsânı açık...
Mehmet Akif Ersoy
خینالی علی
خینالی علی
یوزباشی فاروق جبهه‌یه یئنی گلن عسگرلری گؤزدن گئچیره-گئچیره اونلارلا دانیشیر هارالیسان کیمی سورغولار سوروشوردو. بیردن ساچی‌نین اورتاسی سارالمیش بیر اوشاق گؤردو.
" آدین نه سنین اؤولادیم؟... "
"علی... "
" هارالیسان؟... "
" توقات‌ین زیله‌سیندنم... "
" یاخشی اؤولادیم بو باشین حالی نه؟... "
" آنام جبهه یه گلیرکن خینا یاخدی کوماندیریم... "
" نییه؟... "
" بیلمیرم کوماندیریم... "
" یاخشی گئده بیلرسن خینالی علی... "
او گوندن سونرا هر کس اونا خینالی علی دئیر. هر کس باشینداکی خینایلا لاغ ائدر. قیسا مودتده اورگه یاتان و جسور داورانیش‌لاری ایله بوتون یولداش‌لاری نین سئوگیسینی قازانار. بیر گون عاییله‌سینه مکتوب یازماق ایستر. علی نین اوخوم-یازماسی دا یوخدور؛ یولداشلاریندان کؤمک ایستر. هامی بیرلیکده باشلارلار یازماغا. علی سؤیله‌یر یولداش‌لاری یازار:
" سئویملی آتا-آنام! اللرینیزدن اؤپورم. من بورادا چوخ یاخشی‌یام مندن نیگران اولمایین... "
باجیسینی اؤزوندن کیچیک قارداشینی سوروشار. کندلی‌لرینه، نیگران اولمامالارینی، وار اولدوقجا دوشمنین بیر آددیم بئله ایره‌لی‌‌یه بیلمه‌یه‌جگینی یازدیریر.
غورورلا مکتوبونو بیتیرنده بیردن عاغلینا بیر شئی گلیر. علینین آردینجا عسگره گله‌جک بیر قارداشی وار. خوصوصی اولاراق آناسینا یازدیریر:
"آنا جانیم! عسگره گلنده باشیما خینا یاخدین، بورادا کوماندیرلریم ، یولداشلاریم همیشه منله ظارافات ائدیب لاغا قویورلار. ساقین قارداشیم احمدین باشینا یاخما اونو دا لاغا قویماسینلار. اللریندن اؤپورم."
.. آرادان زامان کئچر. اینگیلیس‌لر ساواشی قازانماق اوچون بوتون گوجلری ایله گئلی‌بولویا باسقین ائدرلر. بو جبهه‌نی مودافیعه ائدن عسگرلر تک-تک شهید اولارلار. بونلارا یاردیمینا گئدن احتیاط قووّه‌لری ده یئترلی دئییل.گئلی‌بولو دوشمنین الینه دوشمک اوزره‌دیر.
خینالی علی نین کوماندیری ده اولایی گؤروب یئرینده دایانا بیلمیردی. بولوگو هله چاتیشمایا حاضیر دئییلدی. اونلار یئنی گلمیشدیلر. کوماندیرلرین بو دوشونجه‌لی حالینی گؤرن و دورومون وخامتینی آنلایان خینالی علی ایله یولداش‌لاری کوماندیرلرینه یالواریب یاخاراق اورایا گئتمک ایسته دیکلرینی سؤیله‌یرلر. کوماندیرلری اونلاری اؤلومه گؤندردیگینی بیله-بیله چاره سیز گؤندریر.
خینالی علی نین بؤلوگوندن کیمسه ساغ قالماز هامیسی شهید اولموشدور. آرادان زامان کئچر. خینالی علینین عاییله‌سینه یازدیغی مکتوبون جاوابی گلیر. کوماندیرلری گؤزلری دولو-دولو مکتوبو آچیب اوخوماغا قرار وئررلر (بو مکتوبون اصلی چاناق‌قالا موزه‌سینده سرگیلنمکده دیر.) آتاسی علی‌یه یازدیریب: " اوغولوم علی نئجه‌سن، یاخشی‌سانمی؟ گؤزلریندن اؤپوب سالام گؤندریرم. اؤکوزو ساتدیق پولون یاریسینی سنه، یاریسینی دا جبهه یه گئده‌جک قارداشینا وئریریک. ایندی اؤکوزون یئرینه تارلانی اؤزوم سورورم. اونسوز دا چوخ یورولمورام .سیزده بیزدن یانا نیگران اولمایین بورادا هر شئی یولوندادیر".
مکتوبو یازان قوهوم کندلی‌لری، کاغیذین سونوندا:"علی! آنانین دا سنه دئیه‌جک بیز سؤزو وار..."دئیه آرتیریب:
- " اوغلوم علی، یازمیسان کی باشیمداکی خینایلا لاغ ائتدیلر، قارداشیما دا یاخما دئمیسن.
قارداشینا دا یاخدیردیم. کوماندیر و یولداش‌لارینا سؤیله سنینله لاغ ائتمه سینلر. بیز ده اوچ شئیه خینا یاخارلار:
1- گلین گئدن قیزا؛ گئتسین عاییله‌سینه، اوشاق‌لارینا قوربان اولسون دئیه...
2- قوربان‌لیق قوچا؛ آللاها قوربان اولسون دئیه...
3- عسگره گئدن ایگیده؛ وطنه‌میزه قوربان اولسون دئیه...
گؤزلریندن اؤپورم. آللاهین آمانیندا اولون... "
مکتوبو اوخویان علینین کوماندیری ایله دیگرلری هیچقیرا -هیچقیرا آغلاشماقدا ایدیلر.
کؤچورن: عباس ائلچین
آق بابا درگیسی
آق بابا، 1922-1977 ایللری آراسیندا تورکیه‌ده یاییملانمیش هفته‌‌لیک سیاسی ساتیریک درگی.
تورک ادبیاتی‌نین ان اوزون عؤمورلو ساتیریک درگی‌لریندن‌دیر. 1922.ده بئش هِجه‌جی‌لر آدلی ادبیات آخیمی نین ایکی اؤنملی اویه‌سی اولان یوسف ضیا اورتاچ سیفی اورهون طرفیندن قورولموش؛ بیرنئچه کز کسینتی‌یه اوغراماقلا بیرلیکده 1977’یه قدر چیخاریلاراق تخمیناً ایکی مین سایی یاییملانمیشدیر.
تورک قورتولوش ساواشی قازانیلدیقدان سونرا باغلانان آی دده درگیسی‌نین بوشلوغونو دولدورماق اوزره قورولان درگی.[۱]سونرادان اؤز کیملیگینی قازانمیش؛ توپلومون یوخسول کسیمی نین درگیسی اولموش و گئنیش بیر اوخویوجو کوتله‌‌سینه اولاشمیشدیر.[۲]دؤنمین اؤنملی ادبیاتچی‌لاری نین یازیلارینا یئر وئرن آق‌بابا، سیاسی ساتیریک درگیسی اولماسی ایله یاناشی بیر ادبیات درگیسی اولاراق دا دگرلندیریلمیشدیر.[۱]
یایین تاریخچه‌سی
یوسف ضیا و اورهان سیفی طرفیندن آی‌دده‌نین دئمک اولار عئینی هیئت، عینی بیچیم و قورولوشو ایله یایینلانماغا باشلایان درگی نین ایلک ساییسی 7 دسامبر 1922 تاریخلی‌دیر. اورهان سیفی، قیسا بیر سوره سونرا درگینی یوسف ضیایا بوراخمیش و یوسف ضیا آق بابانی حیاتی بویونجا تک باشینا چیخارمیشدیر. 1931-1933 و 1950-1951 ایللری آراسیندا یایینی کسینتی‌یه اوغرایان درگی، یوسف ضیانین 11 مارس 1967’ده اؤلومو اوزرینه 1977’ده باغلانانا قدر اوغلو انگین اورتاچ طرفیندن چیخاریلمیشدیر.
1923-1955 ایللری آراسیندا ایقتیدارداکی جومهوریت خالق پارتیسیندن یانا بیر چیزگی ایزله‌ین درگی،سربست فیرقه ، دموکرات پارتی کیمی موخالیفت پارتی‌لرینه قارشی چیخدیغی دؤنملرده اوخوجو دستگینی ایتیردیگیندن، یاییمینا آرا وئرمک زوروندا قالدی (1931-1933، 1950-1951 آراسی). سونرالاری بو پولیتیک دوشونجه‌دن وازگئچه رک ساتیریک درگیسی کیملیگینی سوردورموشدور.[۲]
باشلانغیجدا بازار ائرته‌سی و جومعه آخشامی گونلری دؤرد صحیفه حالیندا چیخماقدا اولان آق بابا 208 سایی چیخدیقدان سونرا باغلانیب، 1933'ده یئنی حرف‌له تکرار یاییملانماغا باشلادی. یئنیدن نومره‌لندیریلن درگی چارشنبه و شنبه گونلری چیخماغا باشلادی. حرف دئوریمیندن سونرا اؤلکه ده اوخور-یازار ساییسی آرتدیغیندان درگی‌نین اوخویوجوسو ساییسی دا آرتدی.[۱]1934 ایلینده 73. ساییدان سونرا اؤلچولری کیچیلدی، صحیفه ساییسی ییرمی‌یه چیخدی و یئنیدن نومره‌لندیریلدی. 24 فوریه 1944 تاریخینده 517. سایی‌یا چاتدی و یالنیز جومعه آخشامی گونلری یاییملانماغا باشلادی. درگی، اؤز آدینی داشییان آق بابا مطبعه‌سینده باسیلمیشدیر.
ایچریگی
آق بابا درگیسی نین ایچریگی؛ تنقیدی یازیلاری، تئاتر اویونلاری، گولمه‌جه‌لر، یوخو تعبیرلری، گنج فیرچالار کؤشه سی و کاریکاتورلاردان عیبارت ایدی. درگی‌نین آرخا قاپاغیندا یابانجی کاریکاتوریست‌لرین اثرلری یئر آلیر، بو کؤشه نین آدی درگی نین ایلک ایللرینده " اجنبی کاریکاتورلاری " ایکن، سونراکی ایللرده " دونیا کاریکاتورلاری " 'نا چئویریلدی.
اکیبی
درگی نین یازارلاری آراسیندا عثمان جلال قایقیلی ، ابراهیم علاالدین گؤوسا، ارجمند اکرم تالو، عزیز نسین، رفعات ایلقاز، صولحی دؤلئک و مظفر ایزگو وار ایدی. چیزرلری آراسیندا ایسه منیف فهیم، ذکی بئیأر، فتحی دوه‌لی اوغلو، علی علوی، رامیز گوکچه، نمجی رضا، جعفر زورلو، ثمین آقار و سمیح بالجی اوغلو وارایدی. آق بابا درگیسینده یایینلانان کاریکاتورلار رسیم صنعتیه داها یاخیندی.
اتک یازیلار
- Necati Tonga, İki Bacanağın Kardeş Mecmuası: Akbaba ve Çınaraltı, 'Değirmen Yüzyılın Dergileri 1900-2000 Özel Sayısı, Ocak-Haziran 2012
- Arda Özgen, Akbaba Dergisi ve Akbaba Dergisi'nin Türk Çağdaş Grafik Sanatındaki Yeri ve Önemi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2009
آی دده درگیسی
آی دده درگیسی
آی دده، رفیک خالد کارای طرفیندن 1922 ایلینده ایستانبولدا هفته‌ده ایکی گون یاییملانمیش داها سونرا 1948-1949دا یئنیدن چیخاریلمیش سیاسی ساتیریک درگیسی.
تورک قورتولوش ساواشی سیراسیندا چیخان ان ائتکیلی ایکی ساتیریک درگیسیندن بیری‌سیدیر (دیگری گولر یوز). قوروجوسو و باش‌یازاری رفیک خالد کارای‌دیر. میلّی موباریزه‌‌یه ساتیرا یولو ایله موخالیفت ائدن درگی، قیسا سورن یایین حیاتی بویونجا چوخ ساییدا یازار و رسام یئتیشتیرمیش، اؤزوندن سونرا یایینلاناجاق ساتیریک درگیلرینه زمین حاضیرلامیشدیر.[۱]
یایین تاریخچه‌سی
1922
ایلک سایی 2 ژانویه 1922ده یاییملاندی. بازارائرته‌سی و جومعه آخشامی گونلری، دؤنمین بیرچوخ یایینی کیمی دؤرد صحیفه‌ده چیخدی. 29×40سم اؤلچوده ایدی.[۲]صاباح مطبعه‌سینده چاپ اولونموشدو. دوزنلی اولاراق 90 سایی چیخدی. دئمک اولار بوتون یازی و کاریکاتورلاریندا میلّی موباریزه حرکتینی تنقید ائدن درگی؛ 30 آقوست‌دا ظفرین قازانیلماسیندان سونرامصطفی کمال‌ین شکیل‌لری و تعریف‌لرینی یازیلاریندا یئر وئردی. درگی‌نین قوروجوسو و باش‌یازاری رفیک خالد، یوزاللی‌لیکلر سیاهیسینا یئر آلاراق خاریجه سورگون ائدیلدی. درگی‌نین سون ساییسی رفیک خالدین ایستانبولدان آیریلدیغی 9 نوامبر 1922ده چاپ اولدو [۲]سون ساییدا رفیک خالدین هئچ‌بیر یازیسینا یئر وئریلمه دی.
رفیک خالد، سورگونه گئدرکن آی دده‌نی یوسف ضیایا بوراخمیشدی. یوسف ضیا اورتاج بیر آی سونرا اورهان سیفی اورهون ایله بیرلیکده عئینی کادر، عئینی بیچیم و یاپیسی ایله آق‌بابا درگیسینی چیخارتدی.[۳]
1948
1938ده یوزاللی‌لیک‌لرین یوردا دؤنمه‌سینی انگلله‌ین قانون قالخینجا ایستانبولا گئری گلن رفیک خالد، دؤنوشوندن اون ایل سونرا درگینی یئنیدن یاییملاماغا باشلادی. شنبه و چارشنبه گونلری 8 صحیفه یاییملانان درگی نین ایلک ساییسی 8 مای 1948ده چیخدی. 104. ساییدان اعتباراً هفته‌ده بیر گون 12 صحیفه اولاراق چیخماغا باشلادی. باشلانغیجدان تان مطبعه‌سینده، 110. ساییدان اعتباراً آقچا مطبعه‌سینده چاپ اولدو. صاحیبی ف. کارای (فاطما کارای) اولاراق بیلینن درگی‌نین باش یازاری رفیک خالد ایدی. درگی بو دؤنمده آنتی‌کومونیست، باشلانغیجدا بؤیوک اؤلچوده آمریکا یانلیسی بیر یایین ایدی.[۳]ایکینجی دؤنمینه آی دده اسکی باشاریسینی قازانا بیلمه‌دی و 1 اوکتوبر 1949 تاریخلی 125. ساییدا باغلاندی.
اتک یازیلار
- Necati Tonga, Türk Edebiyatı Tarihinde Mühim Bir Mecmua: Akbaba (1922–1977),Turkish Studies, Cilt 3/2, Bahar 2008
- "Refik Halid Karay (Editor:Ahmet Bozkurt), Aydede 1922, İnkılap Kitabevi, 2013"(PDF). 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2014.
- "Refik Halid Karay (Editor:Ahmet Bozkurt), Aydede 1948, İnkılap Kitabevi, 2013"(PDF). 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2014.
مراد گؤیه باکان : قورخورام
هاردا مسلمان گؤرورم قورخورام
میرزه علی‌اکبر صابیر
پا-یى پییاده دوشورم چؤللره،
خار-ى موغیلان گؤرورم، قورخمورام.
سئیر ائدیرم برر و بییابانلارى،
غول-ى بییابان گؤروره م، قورخمورام.
گاه اولورام بحرده زؤورق نیشین،
دالغالى طوفان گؤرورم، قورخمورام.
گه چیخیرام ساحیله هر یاندا من،
وحشى-یى غورران گؤرورم، قورخمورام.
گاه شفق تک دوشورم داغلارا،
یانقیلى وولقان گؤرورم، قورخمورام.
گاه انیرم سایه تک اورمانلارا،
ییرتیجى حئیوان گؤرورم، قورخمورام.
اوز قویورام گاه نئییستان لارا،
بیر سورو آسلان گؤرورم، قورخمورام.
مقبره لیکده ائدیرم گه مکان،
قبریده خورتان گؤرورم، قورخمورام.
منزیل اولور گه منه ویرانه لر،
جین گؤروروم، جان گؤرورم، قورخمورام.
خاریجى مولکونده ده حتّا گزیب،
چوخ تؤوحه ، اینسان گؤرورم، قورخمورام.
بو کوره-یى عرضده من موختصر،
موختلیف الوان گؤرورم، قورخمورام.
لئیک بو قورخمازلیق ایله دوغروسو،
آى داداش! واللاهى، بیللاهى، تیللاهى؛
هاردا موسلمان گؤرورم، قورخورام!
قورخورام!، قورخورام!، قورخورام!.....
بی‌سبب قورخمورام، وجهی وار
نئیله ییم آخیر، بو پوخ اولموشلارین،
فیکرینى قان قان گؤروره م، قورخورام!.
قورخورام!، قورخورام!، قورخورام!...