ائلچین کتاب
تورک دیلی و ادبیاتی
ائلچین کتاب
تورک دیلی و ادبیاتیقاری داغی- الیاس افندی‌یئف
قاری داغی
الیاس افندی‌یئف
شهر اوتوز دوققوز گون موحاصیره‌ده قالاراق، اوزاق مملکتدن قوشون چکیب گلمیش شاهلا ووروشدو. قیرخینجی گون شاهین یگیرمی یاشلی جسور اوغلو مالک‌تاج بئش یوز نفر سئچمه پهلوانلا حاصارین بیر طرفیندن هوجوم ائدیب شهره گیردی. اونون آردینجا بوتون قوشون یول تاپیب شهره دولدو.
یئرلی اهالی‌نین عینادیندان و تسلیم اولماق اوچون دفعه‌لرله ائدیلمیش تکلیفی ردّ ائتمه‌لریندن غضب‌لنمیش شاه، وزیری تای‌گؤز یوسفی چاغیریب کیمسه‌یه آمان وئرمه‌مگی امر ائتدی.
تای‌گؤز یوسف شهرین ساغ قالمیش یئددی مین اهالیسینی اوشاقدان-بؤیویه قیلینجدان کئچیردی. ائولر داغیلدی. قان سو یئرینه آخدی.
اوچ‌گونلوک قیرغیندان سونرا شاه شهردن چیخیب یاشیل بیر تپه اوستونده چادیرلار قوردوردو. اوچ گون، اوچ گئجه شادیانالیق ائتمگی، غالیبیت باده‌لری قالدیرماغی قوشون اهلینه امر ائتدی.
قیزیل ایشله‌ملی، فیروزه رنگلی کوزه‌لر یئددی‌ایل‌لیک شیراز شراب‌لاری ایله دولدورولدو. اتی معجون اولان بئش‌ایل‌لیک قارا ائرکک‌لر کسیلدی. اووچولار قاراباغ مئشه‌لریندن توکلری آلوو کیمی یانان قیرقووول‌لار گتیردیلر.
حؤکمدار یئددی قیزیل دیرکلی چادیریندا، یئددی تیرمه دؤشک اوستونده اَیلشدی. آتلاس گئییملی نیشاپور سازاندالاری گلدی. سوفره‌لر دؤشندی، قیزیل قدح‌لر دوزولدو. ایلک باده‌لر قالدیریلان زامان یئتمیش یئددی شئیپور شاهلار شاهی‌نین غلبه‌سی شرفینه گورلادی.
لاکین ائله بو واخت شاهین قورخونج وزیری تای‌گؤز یوسف ایچری گیریب، حؤکمدارین حوضوروندا یئره قدر تعظیم ائتدی. شاه بوشالمیش قدحینی یانینداکی قارا قولا وئریب قاشلارینی چاتدی.
- هارداسان، وزیر؟! - دئدی. - یوخسا منیم غلبه‌مین طنطنه‌سی سنین اوچون معناسیزدیر؟
تای‌گؤز یوسف بیر داها یئره قدر تعظیم ائدیب:
- قیبله‌یی-عالم، - دئدی، - من عاجیز یوسف سنین صادیق قولونام. شاهلار شاهی‌نین حوضورونا گئجیکمگیمین سببی وار.
حؤکمدار وزیرین سسینده کی قارا خبر علامتینی دویاراق:
- نه اولوب، وزیر؟ - دئدی. - تئز سؤیله!
وزیر اوچونجو دفعه تعظیم ائدیب:
- قیبله‌یی-عالم یوز ایل‌لرله ساغ اولسون! - دئدی. - اوغلون مالک‌تاج خسته‌لنمیشدیر.
- نه دانیشیرسان، وزیر! - دئیه شاه آیاغا قالخدی.
شاهزاده مالک‌تاج قونشو چادیردا قیزدیرما ایچینده یاتیردی، هر طرفینده یئددی قارا قول ال‌لری دؤشونده سوکوت ایچینده دایانیب، گؤزلرینی اونا زیلله‌میشدی.
حؤکمدار وزیرین موشاییعتی ایله چادیرا داخیل اولدوقدا، قول‌لار یئره دؤشه‌نیب آلین‌لارینی تورپاغا قویدولار. شاه اوغلونا یاناشیب، بارماق‌لاریندا لعل-جواهیر سایریشان آغ الینی اونون آلنینا قویدو:
- اوغلوم، مالک‌تاج! - دئیه هیجانلا سسلندی.
لاکین خسته‌دن جاواب گلمه‌دی. او زامان شاه، رنگی آغارمیش حالدا اوزونو وزیره ساری چئویریب، قورخولو و تیترک سسله:
- بو ساعات هر طرفه چاپارلار گؤندریلسین، - دئدی. - قوی دونیانین بوتون بیلیجی‌لری بورایا توپلانسین.
شاه بوتون گونو اوغلونون باشی اوستوندن ترپنمه‌دی، گؤزلرینی یوممادی. هئچ نه یئمه‌دی.
سحری وزیر قاییدیب:
- قیبله‌یی-عالم، — دئدی، — شهرده آنجاق تک-تک قوجالار، اوشاق‌لار قالیب، قیریلان قیریلیب، ساغ قالان‌لار دا گئجه ایکن مئشه‌لره قاچیب. چوخ آختاراندان سونرا بیر فالچی قاری‌یا راست گلدیک.
- بس فالچی نه اولدو؟ - دئیه شاه غضبله سوروشدو.
- گلمه دی. شاهزاده‌نین یانینا گتیریلمه‌سینی ایسته‌دی.
- آها! - دئیه شاه کیبیرله گولومسه‌دی.
من اونو اوجاغا آتدیریب یاندیراردیم، قیبله‌یی-عالم، آنجاق...
شاه وزیرین سؤزونو کسیب:
- تاخت-روان حاضیرلانسین، - دئیه امر ائتدی.
حؤکمدار اؤز رعیتی ایله بیرلیکده اینسان جسدلری ایله دولو خارابا کوچه‌لردن کئچیب، بالاجا بیر کومانین قاباغیندا دایاندی. تاخت-روانی قول‌لارین چیگنیندن آلیب، یئره قویدولار. شاهزاده‌نی احتیاطلا ایچری گتیردیلر. یاری‌قارانلیق ائوین ایچینده اوجابویلو بیر قاری دورموشدو. شاه داخیل اولان زامان او، یئریندن قیمیلدانمادی، تعظیم ائتمه‌دی، بوت هئیکل سوکونتی ایله دایانیب دوردو.
شاه کئچیب خسته‌نین باش طرفینده قویولموش دؤشک اوستونده اَیلشه‌رک:
- قاری، - دئدی، - دئییرلر سن جینلرین، اوغورسوز روحلارین دیلینی بیلیرسن. ساغالماز دردلره دوا ائدیرسن. بودور، منیم اوغلوم مالک‌تاج اود توتوب یانیر. مئشوم روحلار اونون هوشونو اوغورلاییب آپارمیشلار. سندن علاج ایسته‌ییرم، قاری. اگر، اونو ساغالتسان، ائوی‌نین دیرکلرینی قیزیلا توتدوراجاغام. اگر خیانت ائتسن، جهنم کیمی زبانه چکیب یاناجاقسان.
قاری:
- من آنایام، - دئدی و بیر قاب سو آلیب، تاخت-روانین قارشیسیندا یئره چؤکدو.
سونرا دوداغی‌نین آلتیندا نه ایسه اوخویوب سویا اوفوردو و بیر آن کاسایا دیقت ائده‌رک، آغیر و زهملی نظرلرینی قالدیریب:
- ائی شاه، — دئدی، — من بورادا مینلرله غضبلی روح گؤرورم. اونلار خبر آلیر: "شاه اؤز اوغلونو چوخمو سئویر؟"
شاه واهیمه ایله:
- نه دانیشیرسان، قاری؟ - دئدی. - او، منیم یئگانه واریثیم‌دیر. بؤیوک بیر مملکت گؤزونو اونا دیکمیشدیر. من یئددی ایل دوعا ائدیب، یئددی مین قوربان کسندن سونرا بؤیوک یارادان اونو منه عطا ائدیب. او بؤیودو، کیان مولکونده بیرینجی پهلوان اولدو.
فالچی تکرار سویا باخیب دئدی:
- آغ‌ساچلی بیر قاری سوروشور: " شاهزاده‌نین آناسی وارمی؟ "
شاه:
- وار، قاری، - دئدی، - اونون آناسی خدیجه‌بانو یئر اوزونده کی آروادلارین ان خوشبختی‌دیر. چونکی او، منه مالک‌تاج کیمی اوغول بخش ائتمیشدیر. تئز اول، قاری، اوغلومون دردینه علاج ائت. ایندی خدیجه‌بانونون یوخوسونا قارا ایلان‌لار گیریر.
قاری بایاقدان بری ایلک دفعه اولاراق، باشینی قالدیریب خسته شاهزاده‌یه باخدی و ائله‌بیل کی، اوغلانین سولغون گؤزل‌لیگی اونون گؤزلرینی قاماشدیردی. قاری‌نین کیرپیک‌لری قیرپیندی، ببک‌لری بؤیویوب قورو بیر پاریلتی ایله یاندی.
- بوتون دردی سینه‌سینده دیر، - دئیه شاه، آغیر-آغیر نفس آلان اوغلونا باخدی.
قاری خسته‌یه یاناشدی. دامارلاری چیخمیش قورو و کوبود الینی اونون سینه‌سینه قویدو.
خسته گؤز قاپاق‌لارینی قالدیردی. خاراب جئیران گؤزلرینه بنزر بیر جوت قارا، ملول گؤز آروادا زیللندی. قاری‌نین گونشدن و درددن یانیب قارالمیش هئیبتلی اوزو غریبه بیر نورلا ایشیقلاندی. آخی او، آنا ایدی.
سونرا قاری داغلارا گئدیب، بیر اتک چیچک گتیردی. اونلارین شیره‌سینی چکیب، قاشیق-قاشیق خسته‌نین بوغازینا تؤکدو. گئجه-گوندوز یانیندان ترپنمه‌دی.
شهرده ساغ قالمیش یئرلی‌لری اونا لعنت‌لر یاغدیردیلار. گونئی‌لرده اوتوران قوجالار اونو گؤردوکده، گؤزلرینی ائندیریب آیاق‌لاری‌نین اوجونا باخدیلار، یادائللی‌لرین نظریندن ایراق یئرده گؤروشن آروادلار باشلارینی بولاییب:
- ائه، باللی قاری ایمان‌سیز اولدو، - دئدیلر.
خلوته دوشنده اوشاق‌لار اونون دالینجا دوزولوب:
- آی فالچی، بس قیزیل باشماغین هانی؟ - دئیه طعنه ائتدیلر.
قاری هم‌یئرلی‌لری‌نین بوتون بو نیفرتینی سوکوتلا قارشیلاییب، هر گون داغلارا گئدیر، قوجاق-قوجاق چیچک گتیریر، خسته‌نی موعالیجه ائدیردی. آخی او، آنا ایدی...
نهایت، یئددی گوندن سونرا شاهزاده گؤزلرینی آچیب یئمک ایسته‌دی. اون بیرینجی گون ایسه اونون تامامیله ساغالیب آیاغا قالخدیغینی قوشون اهلینه خبر وئردیلر.
شاه، فالچی‌یا بیر کیسه قیزیل وئریب:
- قاری، - دئدی، - چیچک‌لرین حیکمتینی آچ منه سؤیله.
قاری باشینی بولاییب:
- او سیرّی من هئچ کسه آچا بیلمرم، حؤکمدار، - دئدی. - آنجاق اوغلونا او چیچک‌لردن چکیلمیش ائله درمان وئررم کی، بیر ده آزار اوزو گؤرمز.
بو سؤزلردن سونرا قاری، قیزیل‌گول رنگلی مایع ایله دولو بیر کاسا گتیردی. شاه کاسانی آلیب، بورنونا توتدو:
- بو، موشک‌دور، عنبردیر، ندیر، قاری؟ عطری اینسانی بیهوش ائدیر.
- او، دونیانین ان نادیر چیچک‌لریندن چکیلیب، - دئیه قاری جاواب وئردی.
حؤکمدار درمانی یاریسینا قدر اؤزو ایچیب، قالانینی دا اوغلونا وئره‌رک:
- آند ایچیرم کی، من عؤمرومده بو شیرین‌لیکده شربت ایچمه‌میشم، - دئدی.
شاهزاده قالان شیره‌نی سون داملاسینا قدر ایچیب، کاسانی قاری‌یا قایتاردیغی زامان فالچی راحات نفس آلدی.
شاه قاری‌نین اوستونه داها بیر کیسه قیزیل توللاییب، یانیندا دایانمیش تای‌گؤز یوسفه موراجیعتله:
- وزیر، — دئدی، - او واخت اوغورسوز روحلار منیم شنلیگیمی پوزموشدو. ایندی دونیادا هئچ بیر دردیم یوخدور. قوشون اهلینه تاپشیر کی، اوچ گون، اوچ گئجه ائله بیر شادیانالیق ائتسینلر کی، گؤیده گون اوزو توتولسون.
- آتیلان اوخ بیر داها گئری قاییتماز، حؤکمدار، هر دقیقه‌نین بیر حؤکمو وار! - دئیه باللی قاری آستادان دیللندی.
- دلیمی اولموسان، آرواد؟ نه دانیشیرسان؟ - دئیه شاه غضبله یئریندن قالخدی.
و بیردن او، معده‌سینده حیسّ ائتدیگی دهشتلی آغریدان سارسیلاراق، ال آتیب وزیرین چیگنیندن یاپیشدی. ائله بو آندا شاهزاده‌ده کؤکوندن قیریلمیش سرو کیمی سیلکله‌نیب، آرخاسیندا دایانمیش قارا قولون قوجاغینا آشدی.
- زهر! — حؤکمدارین سینه‌سیندن وحشی بیر سس قوپدو.
- بلی، زهر... - دئیه باللی قاری آرخایین‌لیقلا تکرار ائتدی.
شاه یئرده ایلان کیمی قیوریلان اوغلونا باخیب:
- وزیر، علاج! - دئیه قیشقیردی.
و آرتیق آیاق اوستونده دایانا بیلمه‌ییب، دؤشگین اوزرینه ییخیلدی. سونرا باشینی قالدیریب:
- قاری، - دئدی، - هئچ اولماسا، اوغلوما بیر چاره ائله. آخی سن اونو اؤلومدن قورتارمیشدین، آخی سن دئییردین، من آنایام.
- بلی، قیبله‌یی-عالم! - دئیه باللی قاری آه چکدی. - من آنایام!..
شاه ایله اوغلو دهشتلی عذاب‌لاردان سونرا اؤلدولر...
تای‌گؤز یوسفین امری ایله قارینی اؤز اوتاغیندا قویوب قاپینی باغلادیلار. سونرا قوشون اهلی‌نین هر بیری اونون کوماسی اوزرینه بیر آت تورباسی تورپاق تؤکدو. گونون آخیریندا گونشین سون ایشیغی ساوالانین زیروه‌سینده کی بولودلاردا سارالیب سؤنن زامان قاری‌نین کوماسی اوستونده بؤیوک بیر تپه قالخدی. سونرا یاغان یاغیش‌لار اونون تورپاغینی برکیتدی. گلن باهار تپه ده ساری تیکانلی بوز قانقال‌لار بیتدی. تپه‌یه "قاری داغی" دئدیلر.
سونراکی عصرلرین کولک‌لری، سئل‌لری شهرین خرابه‌لیک‌لریندن هئچ بیر اثر قویمادی. اونون یئری هر باهار قیزیل لاله‌لرله اؤرتولن بیر دوزنلیک اولدو. شهردن یادیگار یالنیز قاری داغی قالدی. او واختدان بری قاری داغی‌نین آلتیندا بیر چشمه قایناییر. اوزاق منزیلدن گلیب کئچن یولچولار اونون سویوندان ایچیب، اورک‌لری‌نین یانغیسینی سؤندورورلر...
کؤچورن: عباس ائلچین
آلفونس دوده‌نین "سونونجو درس" حکایه‌سی، محمدامین رسول‌زاده‌نین ترجومه‌سینده
سونونجو درس
آلفونس دوده
صاباحکن مکتبه گئجیکمیشدیم. موعلیمین سرزنیشیندن (دانلاغیندان) قورخوردوم. موعلیمیمیز موسیو هامل بو گون بیزدن قواعیدی فعلی (فعلی صیفت‌لری) سوراجاقدی. من بو درسی یاخشی بیلمیردیم. هله اوّلینجی کلمه‌لری تامامیله یادیمدان چیخمیشدی. عقلیمه گلدی کی، بو گون اصلینده مکتبه گئتمه‌ییب گزمگه قاچیم.
هاوا دا بو فیکریمه موساعید، اولدوقجا صاف و ایستی ایدی. چایین کناریندان توتوب مئشه‌یه قدر سریلن چمنلیک یام‌یاشیل ایدی. چمنلیکده اوخویان قومرولارین گؤزل بیر موسیقی‌‌سی، وجده گتیرن نغمه‌لری ده آدامی باشدان چیخاریردی. تاختا کارگاهی‌نین او بیری طرفینده کی ریپر چمنزاریندان دخی سان گؤرن پروسیا عسگری‌نین مارشی اطرافا اینعیکاس ائدیردی.
طبیعتین موحیّا ائله‌دیگی (یاراتدیغی) بو منظره البته کی، تصریفی افعال قایداسیندان داها زیاده خوشوما گلیردی. معه‌مافیه (بونونلا بئله) بیر آز تردّود ائتدیم. مکتبدن قاچماق فیکریندن واز کئچیب دوغروجا مکتبه طرف یوللاندیم.
کندخودانین ائوی یانیندان کئچیرکن بیر چوخ جماعتین اعلان تاختاسی‌نین قاباغیندا ییغیلدیغینی گؤردوم. ایکی ایلدن بری بوتون قارا خبرلر بو تاختا واسیطه‌سیله بیزه یئتیشیردی. سینیقلیق، مغلوبیت، تعلیقات (وئرگی‌لر) و سایر دؤولت احکامی (حؤکم‌لری) هامیسی بورادا نشر اولونوردو. اؤز-اؤزومه دئدیم کی، گؤره‌سن، یئنه نه وار؟ بو آندا دمیرچی واختر ایله شاگیردینی گؤردوم کی، اعلانی اوخویوردو. منی گؤرجک چاغیردی و دئدی کی:
- بالاجا، چوخ دا تلسمه مکتبه واختیندا چاتارسان!
من خیال ائتدیم کی، دمیرچی منیم گئجیکدیگیمی گؤروب ایستهزا ائدیر. بونا گؤره آیاق ساخلامادیم. هامان قاچاراق، یویورک اؤزومو مکتبین حَیطینه یئتیردیم.
درس باشلامامیش اولسایدی، هرگونکو کیمی اوشاق‌لارین سسینی تا کوچه‌دن ائشیتمه‌لی ایدیم. چونکی همیشه درسین ایبتیداسیندا اوشاق‌لارین قیل وقالی کوچه‌یه قدر گئدیر، میزلر آچیلیب-قاپانیر، درس اوستونده موباحیثه‌لر اولونار، بونلارا هردن‌بیر موعلیمین سَتّاره (خطکش) ایله ماسا اوزرینه ووروب:
- بیر آز ساکیت اولون! - دئیه باغیرماسی دا علاوه اولوناردی. حالبوکی، ایندی نه سس وار ایدی، نه صدا. منی آرتیق خوف گؤتورموشدو. مادام کی، سس-صدا یوخدور، دئمک کی، درس باشلانمیشدیر. ایندی بوتون غئیرتیم بونا مونحصیر ایدی کی، بیر تؤور ایله اؤزومو درس اوتاغینا سالیم کی، موعلیم خبر توتماسین.
پنجره دن گؤروردوم کی، یولداشلاریم اؤز سیرالاریندا اَیلشمیشلر. موسیو هامل ده اؤز دهشتلی ستّاره‌سینی قولتوغونا ووروب او طرف-بو طرفه گزیر. ایندی گرک کی، قاپینی آچیب بو سوکوتی-تام ایچینده اؤز سیراما اوتورام. آرتیق نه درجه‌ده قورخوب و نه اندازه‌ده قیزاردیغیمی اؤزونوز تصوّور ائدینیز.
نتیجه ده اؤیله اولمادی. موسیو هامل آجیقلانمادان منه باخدی و مولایمتله دئدی کی:
- تئز اول، بالاجا فرانس، یئرینی توت. آز قالمیشدی کی، سنسیز درسی باشلایاق!
من هامان یئریمی توتدوم، بیر آز قورخوم گؤتورولدوکدن سونرا باخدیم کی، موعلیمیمیز قشنگ گؤی موُندیرینی گئیمیش، یاخاسینا ظریف بیر قالستوک تاخمیش و تووظیفی-موکافات (وظیفه موکافاتی)، بایرام و سایر بؤیوک گونلره مخصوص قیزیل سورمه‌لی قارا پاپاغینی باشینا قویموش، بونلاردان باشقا دئسک درس اوتاغی‌نین دا باشقا بیر جیلوه‌سی و منظره‌سی واردیر.
هر شئیدن زیاده نظر دیقتی جلب ائدن بیر شئی واردی کی، او دا کند اهالیسیندن بیر جمعین عادتاً بوش قالان دال سیرالاردا اوتورموش اولدوقلاری ایدی. اونلار دا بیزیم کیمی ساکیت و صامیت اوتورموشلاردی. هاوزِر اؤزونون او اوچ‌کونجلو پاپاغی ایله مدرسه‌نین سابیق موعلیمی، قدیم پوستا مأمورو و سایر شخص‌لر دخی بورادا ایدیلر. اونلارین هامیسی اولدوقجا غمگین و موتأثیر ایدیلر. هاوزِر اؤزو ایله برابر کنارلاری دیدیلمیش کؤهنه بیر الیفبا کیتابچاسی دا گتیرمیش و آچیب دیزلری‌نین اوسته سرمیش، گؤزلوگونو ده اونون اوسته قویموشدو.
گؤردوگوم بو فؤوقالعاده احوالاتدان تعجوبده ایدیم کی، موعلیمیمیز موسیو هامل اؤزونه‌مخصوص اولان مؤوقعیه چیخیب منی قبول ائله‌دیگی مولاییم و متین سسله باشلادی:
- اوشاق‌لاریم، بو، سونونجو درسیمیزدیر. برلین‌دن امر گلمیشدیر کی، اِلزاس و لوررِن مکتب‌لرینده آلمانجادان باشقا هئچ بیر شئی اؤیره‌دیلمه سین… تزه موعلیم صاباح بورایا وارید اولار، بو گون سیزین فرانسیزجادان سونونجو درسینیزدیر. خواهیش ائدیرم کی، لازیمینجا دیقّت یئتیره‌سینیز.
بو نئچه کلمه منی مونقَلیب ائتدی (دَگیشدی). آه، زاواللی‌لار! کندخودانین قاپیسیندا اعلان اولونان بو ایمیش!..
من ایندی-ایندی یازی اؤیرنمگه باشلامیشدیم. دئمک کی، آرتیق هئچ بیر شئی اؤیرنه بیلمه‌یه‌جگم. آه، او تلف ائتدیگیم واخت‌لار! آه، او درسدن غایب اولوب دا قوش یووالارینی آختارماغا و یاخود ساآر مئیدانیندا فیرفیرا فیرلاتماغا گئتدیگیم ساعات‌لار!... سیزین اوچون نه قدر موتآثیرم! او واخت صرف-نحویم (گرامریم)، تاریخی-موقدسیم و باشقا کیتاب‌لاریم منه آغیر بیر یوک اولوب نظریمده منفور ایدیلر. ایندی اونلاردان آیریلماق منیم اوچون قدیم دوست‌لاریمدان آیریلماق قدر چتین‌دیر. بو کیتاب‌لار دا موسیو هامل کیمی‌دیرلر. موعلیمیمیز گئده‌جک، آرتیق اونو گؤره بیلمه‌یه‌جگم، تصوور ائتدیگیم سَتّاره لرین آجیسینی اونوتدوروردو. یازیق کیشی!
بو سونونجو درسین احتیرامینا ایمیش کی، موعلیمیمیز یکشنبه‌لره مخصوص اولان یاخشی پالتارلارینی گئیینمیش. ایندی آنلادیم کی، کندین قوجا کیشی‌لری نه اوچون بورایا گلمیشلر و نه اوچون دال سیرادا اوتورموشلار. بو حرکت‌لری ایله اونلار بورایا گلمه‌دیکلریندن موتأثیر اولدوقلارینی گؤستریرلردی. بو، قیرخ ایلدن بری ایندی الیمیزدن گئدن وطنیمیزه خیدمت ائدن موعلیمیمیزه قارشی بیر نؤوع تشکّور ایدی.
من بو خیال‌لارلا (سرگرم) مشغول ایدیم کی، اؤز آدیمی ائشیتدیم. جاواب وئرمک نؤوبتی منه چاتمیشدی. فقط من اوجا سسله غلط‌سیز اولاراق تامام بیر صورتده قواعیدی-فعلی ایضاح ائده بیلمه‌دیم. هامان اوّلینجی کلمه‌لرده حواسیم (حیس‌لریم) قاریشدی، سیرانین کنارینا دایاندیم. بیر نئچه دقیقه تیتره‌دیم، باشیمی قالخیزماغا اوتانیردیم. موسیو هامل حالیمی بؤیله گؤرونجه دئدی:
- بالاجا فرانسیم، من سنی مذمت‌له‌میرم. چونکی اؤزونون نه قدر موعذّب (عذاب چکمیش) اولدوغونو گؤرورم… باخ، گؤر نه‌لر اولدو. هر گون دئییردینیز کی، واخت وار، درسیمی صاباح اؤیرنرم. فقط گؤردونوز کی، صاباح نه‌لر اولور، سونرا نه گلیر…
آه!.. ایشته بو تعلیم ایشینی صاباحا قویماق‌دیر کی، اِلزاسیمیزین بدبخت‌لیگینه سبب اولدو. ایندی اونلارین حاقلاری وار بیزه دئسینلر کی، فرانسیز اولدوغونوزو ایدیعا ائدیرسینیز. حالبوکی نه اؤز دیلینیزی دانیشا بیلیرسینیز، نه ده اؤز دیلینیزده یازا بیلیرسینیز. بیچاره فرانسیم، بو ایشده موقصیر اولان یالنیز سن دئییلسن. بو مذمت‌لر بیزیم هامیمیزا واریددیر. بؤیوک‌لریمیز سیزی لوزومونجا اوخوتدورمادیلار. بیر نئچه قپیک قازانماغی سیزین اوخومانیزا ترجیح وئردیلر. سیزی مکتبدن آلیب اکینه آپاردیلار، فابریکالارا گؤندردیلر. من اؤزوم ده ملامتدن (دانلاقدان) خاریج دئییلم. چوخ واخت اولموردو کی، من سیزی اوخوماق عوضینه باغیمی سووارماغا وادار ائدیردیم، باشیما بالیق اووو دوشنده سیزی بیجا یئره درسدن آزاد ائتمیردیم؟!
سونرا موسیو هامل مؤوضونو دَییشدیردی، فرانسه دیلیندن بحث آچیب بیزه دئییردی کی:
- فرانسه دیلی دونیانین ان شیرین ان فصیح و ان متین بیر دیلی‌دیر. بیز گرک کی، همیشه بو دیلیمیزی ساخلایاق و اونو هرگیز یادیمیزدان چیخارمایاق! زیرا اسارته کئچن بیر میلت اؤز دیلینی الینده ساخلامیش اولارسا، دوشدوگو زیندانین آچارینا مالیک اولموش دئمکدیر.
بعداً (آخیردا) موعلیم صرف-نحو کیتابینی گؤتوروب درسیمیزی اوخودو. من اؤزومون بو قدر یاخشی آنلادیغیما حئیرت ائدیردیم. موعلیم نه دئییردیسه هامان آنلاییردیم. سانکی عؤمرومده بو یاخشی‌لیقدا درس ائشیتمه‌میش و سانکی موعلیمیمیز بو دفعه کی کیمی هئچ بیر زامان درس دئمه‌میشدی. زاواللی آدام گئتمکدن اوّل سانکی بوتون بیلدیک‌لرینی بیر آندا بیزه وئرمک و بیر دفعه ده بوتون معلوماتینی بئینیمیزه سوخماق ایسته‌ییردی.
شیفاهی درس تامام اولدو. یازی درسی باشلاندی. موسیو هامل بو گونه مخصوص سرمشق‌لر (نومونه‌لر) حاضیرلامیش، اونلارین اوزرینده گؤزل بیر خطله یازمیشدی:
" فرانسه، اِلزاس! فرانسه، اِلزاس! "
سیرالارین کنارلارینا آسدیغی بو سرمشق‌لر داملار اوزرینده یئل‌لنن بایاراق‌لارا بنزه‌ییردی. اوشاق‌لارین نئجه بیر هوسله بو سرمشق‌لری ایستینساخ ائتدیک‌لرینی (اوزونو کؤچوردوک‌لرینی) گؤرمه‌لی ایدی. اوتاقدا تام بیر سوکوت واردی. هر شئی صامیت ایدی. آنجاق کاغیذ اوزرینده جیزیللییان قلمین صداسی ایدی کی، بو سوکوتو پوزوردو. کوچه‌دن زرین‌پر آری‌لار اوتاغا داخیل اولورلاردی. آیری واخت اوشاق‌لارین ذهنینی اؤزونه جلب ائدن بو جوجولره دوزجیزگی مشقیله مشغول اولان خیردا اوشاق‌لار بئله اهمیت وئرمیرلردی. اونلار دا وار سسلریله فرانسه یازیسی ظن ائتدیک‌لری بو جیزگی‌لری تکرار ائتمکله مشغول ایدیلر.
گؤیرچین‌لر دخی مکتبین دامیندا اوتوروب غملی-غملی اوخویورلاردی. من اونلارین سسینی ائشیتدیکده اؤز-اؤزومه دئدیم کی، گؤره سن اونلار بونلاری دا آلمانجا اوخوماغا مجبور ائده‌جکلر؟
آرابیر باشیمی قاباغیمداکی کاغیذدان قالخیزدیقدا گؤروردوم کی، موسیو هامل اوتورموش اؤز ماساسی‌نین شئی‌لرینی گؤتوروب - قویور. سانکی بو موحقّر (تحقیر اولونموش) درسخانه‌سی‌نین بوتون شئی‌لرینی ذهنینه تاپشیرماق ایسته‌ییر. بیر تصوور ائدینیز. بو زاواللی آدام قیرخ ایلدن بری بو اوتاغا مأنوس اولموش (اؤیرنمیش)، همیشه بو پنجره‌نین قاباغیندا اوتوروب حَیطه باخمیش و بو قیرخ ایلین عرضینده عئینی منظره، عئینی ترتیب‌لری گؤرموش، یالنیز تغییر تاپان (خاراب اولان) بیر شئی وارسا او دا مکتب سیرالاری‌نین سورتولوب کؤهنه‌لمه‌سی ایله حَیطده کی قوز آغاج‌لاری‌نین بؤیویوب قول-بوداق آتماسیندان و اؤز الی ایله اکدیگی گول آغاج‌لاری‌نین پنجره بویونجا قالخیب دامین کنارینا قدر اوزاندیقلاریندان عیبارت ایدی.
بونلارین هامیسیندان آیریلماق مجبوریتی‌نین تصوورو و یوخاری اوتاقدا سفر صاندیق‌لاری ایله چامادان‌لاری باغلایان باجیسی‌نین هنیرتیسی زاواللی آداما نه کیمی تاثیر ایجرا ائده بیله‌جگینی ده بیر کره دوشونونوز. دوشونونوز بو آدامین حوزن و کدرینی کی، اللصاباح بورادان دایمی صورتده آیریلاجاقدیر.
بوتون بو روح ازیجی تأثیرلرله برابر موعلیمیمیزین یئنه قووّتی واردی کی، درسینی آخیرا یئتیرسین. مشقدن سونرا تاریخ درسی گلدی.
کیچیک اوشاق‌لار بیر آغیزدان الیفبانی اوخویورلاردی. اوتاغین دال سیرالاریندا اوتوروب دا الیفبا کیتابینی الینه آلمیش اولان قوجا هاوزِر ده عئینگینی گؤزونه ووروب کیچیک اوشاق‌لارلا برابر تهجّی ائدیردی (هؤجه‌له‌ییردی). گؤرونوردو کی، بو قوجا کیشی ده چالیشیردی. قوجانین ایضطیراب تأثیریندن سسی تیتره‌ییردی. بیر درجه‌ده کی، هامیمیزی گولمک، عئینی زاماندا آغلاماق توتوردو.
آه!.. بو سونونجو درسی هئچ بیر واخت اونوتمام… ناگاه کیلسه ساعاتی اون ایکینی ووردو. گون اورتا چاغی ایدی. دوعا اوخوندو. بو اثنادا ایدی کی. مشقدن قاییدان پروسیا عسگرلری‌نین شئیپورلاری‌نین سسی اوجالدی. موسیو هامل موضطریب (هیجانلی) ایدی. رنگی قاچمیش حالدا کورسو اوزرینه چیخیب آیاق اوسته دوردو (موسیو هامل هئچ بیر زامان بو قدر بؤیوک گؤرونمه میشدی) و دئدی:
- دوست‌لاریم! دوست‌لاریم من… من...
موهوم بیر سؤز دئمک ایسته‌ییردی. فقط، بوغازی مینگیرلشیر، سانکی بیر شئی اونو دانیشماقدان منع ائدیردی (قاباغینی آلیردی).
ناگاه موعلیم اوزونو مکتبده کی قارا لؤوحه‌یه چئویردی. الینه آغ بیر تباشیر پارچاسی آلیب بوتون قووّت و باجاریغینی صرفله بؤیوک حرفلرله یازدی:
- یاشاسین فرانسه!
سونرا هامان یئرینده‌جه قالدی. باشینی دیوارا دایادی. آرتیق بیر سؤز دئمه‌دن الی ایله بیزه ایشاره ائتدی کی:
- بیتدی… مورخص‌سینیز…
موترجیم: محمدامین رسول‌زاده
"ایقبال" قزئتی، 1914 نجی ایل
کؤچورن : عباس ائلچین
داستایئوسکی‌نین حکایه‌سی محمدامین رسول‌زاده‌نین ترجومه‌سینده
داستایئوسکی‌نین حکایه‌سی محمدامین رسول‌زاده‌نین ترجومه‌سینده
قارتال
م.ف.داستایئوسکی
قارتال جینسیندن " قارا قوش " دخی بیر مودّت بیزیم محبس دایره‌سینده یاشادی. کیم ایسه اونو یارالی و ازیلمیش بیر حالدا دایره‌یه (حیطه) گتیرمیشدی. زاواللی اوچا بیلمیردی، ساغ قانادی یئردن سورونور، بیر آیاغی دا آرخاسیندان گلیردی. اطرافداکی ایزدیحامی نئجه دؤنه‌رک قورخونج بیر باخیشلا سئیر ائتدیگینی و اؤز حیاتینی باها بیر قیمته ساتماق اوچون دیمدیگی‌نین نئجه بیر تؤور تهدید اولاراق آچیلیب-یومولدوغونو ایندی ده خاطیرلاییرام.
ایزدیحام اونو سئیر و تاماشادان فراغت ائدینجه قارا قوش بیر آیاغی اوزرینده توللانیر، بیر قانادی ایله چیرپینیر، آخسایا-آخسایا قوشور و دایره‌نین بیر بوجاغینا سیخیشیب قالیردی. بو سورعتله قارا قوش اوچ آی تامام دایره‌ده قالدی و هئچ زامان اؤز بوجاغینی ترک ائتمه‌دی. اوّل‌لری تئز-تئز گلیر، اونا تاماشا ائدیر و " شاریک " کؤپگی دخی اوستونه قیسقیردیردیلار. " شاریک "-ده جسارتله آتیلیر، فقط پَک یاخین گئتمگه قورخوردو. بو ایسه محبوس‌لارین کئیفینه گلیردی.
- وحشی تسلیم اولمور! - دئییردیلر.
سونرا " شاریک " ده قارتالا آرتیقلاماسی ایله اذیت وئرمگه باشلامیشدی. کؤپگین قورخوسو دا آرتیق گؤتورولموش، قیسقیردیلدیغی زامان زاواللی قوشون یارالی قانادیندان یاپیشیردی. قارتال دیمدیگی، جایناغی و وار قووّتیله چیرپینیر، موتعذیبانه (اذیتلی) بیر حالدا مودافیعه اولونور، یارالی بیر پادشاه کیمی اونا تاماشا ائدن‌لری آجیلی بیر باخیشلا سوزوردو. آخیری هر کس یورولور و قارا قوشو اونودوردولار.
مع‌مافیه (بونونلا بئله) هر گون قوشون یانیندا بیر پارچا تزه اتله بیر قاب سو گؤرمک اولاردی. کیم ایسه قارتالی سئویر و اونا گؤز یئتیریردی. اوّل‌لری او، یئمک ده ایسته‌میردی. حتّی بیر نئچه گون یئمه‌دی ده. نهایت، یئمگه باشلادی. فقط، هر حالدا الده و یاخون(یاخین) اینسان حوضوروندا وئریلن یئمک‌لری قبول ائتمزدی. چوخ کره اولدو کی، من اونو اوزاقدان سئیر و تدقیق ائتدیم. اؤزونو یالقیز حساب ائله‌دیگی زامان‌لار، بعضاً بوجاغیدان دیشاری چیخیر و یگیرمی قدم بیر مسافه طی ایله تکرار یئرینه دؤنور. یئنه مؤوقعییندن چیخیر، تزه‌دن عوْودت ائدیردی (گئری‌یه دؤنوردو).
منی گؤرور- گؤرمز قارتال یئرینه قوشور، باشینی آرخایا آتاراق دیمدیگینی آچیر و توکلرینی اورپه‌ده‌رک حربه حاضیرلانیردی. من اونو هر جور تلطیف و نوازیشله اؤزومه رام ائده بیلمیردیم، دیمدیکله‌ییر، چیرپینیر، الیمده کی اتی آلمیر و دایما قورخونج گؤزلرینی گؤزلریمه دیکیب باخیر، بیر آن غفلت ائتمیردی. أوَت، او کیمسه‌یه اعتیماد گؤسترمیر، کیمسه ایله صولح ائتمیر، باریشماز بیر دوشمن قالاراق اؤلومونو گؤزله‌ییردی.
آرتیق ایکی آی اولدو کی، کیمسه قارا قوشو خاطیرلامیر، اونو دوشونموردو. فقط سون گونلرده هر کسده اونا قارشی بیر مرحمت حیسّی اویاندی، قارتالی دایره‌دن خیلاص ائتمگه قرار وئردیلر. محبوس‌لاردان بعضیسی: " اؤلسه ده باری دایره‌ده - محبسده اؤلمه‌سین" دئدیلر.
باشقالاری: " دئمک، آزاد و خشین (سرت) بیر قوشدور، محبس دایره‌سیله تلطوفی (رفتار) - قلب ائده بیلمیر " ، - دئیه بیان ائتدیلر.
بیزیم کیمی دئییل، دئمک، - دئیه بیر باشقاسی علاوه ائله‌دی.
بس گؤرمورسن کی، او قوشدور، بیز آدامیق.
قارتال بیلمیرسینیز، آرکاداش‌لار، اورمان‌لارین پادشاهی‌دیر... - دئیه بوش‌بوغاز اسکوُراتوْف باشلادی... فقط بو کره اونا قولاق آسان اولمادی.
بیر کره ناهاردان سونرا ایدی کی، طبیل وورولدو.
ایشه گیرمک زامانی گلمیشدی. ایشه یئنه قارتالی آلدیلار. دیمدیگینی سیخدیلار چونکی او، مودهیش بیر سورعتده هوجوم ائدیردی. حاصارا ایردیلر، قوشو یولا سالان 20 کیشی فؤوقالعاده بیر ماراقلا قوشون هارایا گئده‌جگینی گؤرمک ایسته‌ییردی. غریبه شئی: هر کس ممنون و موستریح (راحاتلانمیش) کیمی نظره گلیردی.
ائله بیل کی، بیر درجه‌‌یه‌دک اؤزلری آزاد اولوردولار.
قوشو آپارماقدا اولان محبوس:
- عجایب شئی، نه یامان مخلوق، نه یاخشیلیق ائدیرسن ده دیمدیکله‌ییر! - دئیه کمالی-شفقتله قورخونج قوشا باخماقدا ایدی.
میتقا، هایدی، بوراخ گئتسین!
سن او شفقتلی باخیشدانسا، اونا حورّیت وئر، حورّیت، او، مرحمت دوشگونو دئییل.
قارتالی حاصارین اوزرینه چیخاردیلار و اورادان چؤله بوراخدیلار. بو پاییز گونلریندن سویوق و توتقون بیر گونده ایدی. سارالمیش پاییز صحراسیندا کولک آجیقلی فیشقیریق‌لار وئرییوردو. قارتال ساغ اولان قانادی ایله چیرپینماغا و اولانجا قووّتیله قاچماغا باشلادی. ائله بیل کی، بیزدن اوزاقلاشماغا فؤوقالعاده عجله ائدیردی. محبوس‌لار ماراقلا باخیر و هارایا گئتدیگینی تعقیب ائدیردیلر.
بیریسی موتفکّیرانه:
- گؤرویورموسان؟ - دئدی.
- هئچ دؤنوب باخمیر دا- دئیه او بیری علاوه ائتدی.
هئچ بیر دفعه ده اولسون، دؤنمه‌دی، قاچیر.
سنه دؤنوب تشکّورمو ائده‌جک، ظن ائتدین؟ - دئیه اوچونجوسو سوردو...
معلوم! حورّیت! آزاد اولموش!
دئمک، اسوابوْدا!
آرتیق گؤرونمه‌ییر، قارداش‌لار...
هایدی، نه دورویورسونوز!!! - دئیه موستحفیظلر (موحافیظه‌چی‌لر) باغیردی و هامیسی سوکوت ائده‌رک ایشه باشلادیلار.
موترجیمی: م.ا.رسول‌زاده،
" ایقبال " قزئتی، نؤمره 546، 3 ژانویه، 1914
کؤچورن: عباس ائلچین
اؤکسوز - علی بیگ حسین‌زاده
اؤکسوز
علی بیگ حسین‌زاده
آلتون ساچین آتاسی داش‌دمیر موحاریبه باشلانارکن آرخاداشی حامد بیگین یانینا گئدر، کندیسینی کؤنوللو اولاراق یازدیریر، موحاریبه مئیدانینا تله‌سیر. ایکی آی قهرمانجاسینا بؤیوک دعاوالاردا بولوندوقدان سونرا، نهایت دهشتلی بیر ووروشمادا کؤکسوندن یارالانیر. آرخادا بولونان خسته‌خانایا گتیریلیر. تام اوچ گون دویغوسوز دوشدوکدن سونرا اویغودان اویانیب، اؤله‌جگینی حیس ائدر-ائده‌مز گؤزوندن یاش آخار بیر حال ایله اوزونو سمایا توتار:
- ائی بؤیوک یارادان! بو آغلامام یارامین آغریسی، اؤلمک قورخوسوندان دئییل. زیرا آغلاماق ارلرین شانینا یاراشار شئی‌لردن اولمادیغی معلوم دور. بوراسینی ائییجه دوشونور، گؤزلجه‌سینه بیلیرم کی، دامارلاریندا جیلخا تورک قانی اولانلار وطن، میلت، حورّیت اوغروندا شهید اولورلارسا، جیسماً فقط غاییب اولورلار، روحاً دایما یاشایاجاقلارینا اومیدیم پورکامال‌دیر. تؤکدوگوم بو حسرت یاشی ایله وطنه ایسته دیگیم کیبی یاردیم ائتمه‌دیگیمدن‌دیر. بونو گؤزل آنلاییرام کی، وطنینی سئومه‌ین میلّتینی سئومز، میلّتینی سئومه‌ین حورّیتینی ده لاییقینجه آنلاماز.
بیر آز سوکوتدان سونرا گؤزونون یاشینی سیله‌رک دئدی:
- بو نه، یا؟ بیر کره سؤییله‌ییم کی، آغلاماق ارلرین شانینا یاراشار شئی‌لردن دئییلدیر.
یادیندامی دوغدوغون زامان‌لار؟
سن آغلار ایدین، گولردی عالم!
بیر ائیله‌جه عؤمور سور کی، اولسون،
مؤوتون سنه خنده، خالقا ماتم!
ایشبو حقیقت‌لری آنلادیقدا آغلاماق اولورمو؟ آغلاماقدان ووجودداکی غئیرتین غاییب اولدوغونو بیلمییورموسان؟ شیمدی وطن دویغوسو ایله میلت بایراغینی یوکسلتمک اوچون حورّیت اوغروندا اؤلورکن آغلاماق دئییل، گولمه‌لی‌یم. بیر دقیقه دن سونرا یئنه دویغوسوز اولاراق اویویور. خسته‌خاناداکی شفقت باجی‌لاریندان لئیلا خانیم داش‌دمیرین بو حالیتینی گؤردوکده یانینا گئدر، الینی باشی‌نین آلتینا قویور، دیگر ایله آغزینا قاچ دامجی سو داملاتییور. نئچه دقیقه دن سونرا داش‌دمیر گؤزونو آچدیقدا لئیلا خانیمی یانیندا گؤرونجه ایشاره ایله اونا عرضی-تشکّور و نوازیش ائتدیگینی آنلاتییور. بیر آز سونرا یاواشجا سسله:
- خانیم افندی! سون نفسیم دیر، بنه بیر قلم ایله بیر ده کاغیذ وئرمه‌نیزی ریجا ائدییورام، - دئدیکده لئیلا خانیم بیر کاغیذ ایله بیر ده قلم گتیریب داش‌دمیره وئرییور. تشکّوردن سونرا داش‌دمیر قیزی آلتون‌ساچا ایشبو سؤزلری یازییور:
" سئویملی قیزیم! سندن آیریلالی تام ایکی آیدیر. ایکی گون بوندان قاباق دوشمنله ائتدیگیمیز دعاوادا آغیر بیر صورتده یارالاندیم. بیر داها دیریله‌جگیمه اومید یوخدور. سون نفسیم دیر کی، سنه ایشبو بیتیگی یازییورام. اؤلوم خبریمی ائشیتدیکده آغلاما! آغلاماقلا روحومو راحات دئییل، اینجیده‌جگینی بیل، آنلا! من یوکسک بیر ایدئال اوغروندا ترکی-حیات ائدییوروم. تأمینی-حیات و ایستیقبالین اوچون هئچ بیر غمیم یوخدور. زیرا تورک میلتی-نجیبه‌سی نین یوکسک هیمّتلی اولماسینا اومیدیم برکامال اولدوغو اوچون سنین موقدّراتینی یالنیز میلته بوراخدیم. قیزیم، تورکه یاراشار اخلاق یییه‌سی اول، حیانی ساخلا، جانین چیخینجا ناموسونا رعایت ائت. بودور، سون وصیتیم! آنانا مندن سالام سؤیله، عوضیمدن اونو اؤپمگی آیریجا بیلدیرییورام. سون بوسه‌م‌دیر دئیه، آل یاناق‌لاری نین یئرینه ایشبو مکتوبو اؤپر، الویداع دییوروم " .
داش‌دمیر بیتیگی شفقت باجیسی لئیلا خانیما وئره رک: بو بیتیگی قیزیم آلتون‌ساچا گؤندرمگینیزی ریجا ائدر ایدیم... سیزه ده الویداع دییوروم، - دئیه سؤزونو بیتیرینجه تسلیمی-روح ائدیر. لئیلا خانیم وقیعه-دیلخراشه آغلادیقدان سونرا بیتیگی آلتون ساچا گؤندریر.
قیش فصلی... آخشام چاغی ایدی. سویوغون شیدّتیندن کوچه لرده بیر نفر بئله ذی‌حیات گؤرونمه ییردی. آلتون ساچ اورگی غملی، گؤزو یاشلی اولاراق کندی اوداسیندا گاه اَیلشیر، گاه دولاشییوردو.
- آمان، یا رببی! ایکی آیدیر اؤکسوزلر کیبی یاشاییرام، موحاریبه ده بولونان باباجیغیمدان هاچان بیر خبر گله‌جک؟ - دئیه سؤزونو بیتیررکن قاپی شیدّتلی دؤیولمگه باشلار. آلتون ساچ قاپی‌یا دوغرو گئدر، نهایت، قاصیددن بیتیگی آلیر-آلماز سئوینج بیر حال ایله آناسی نین یانینا عجله ائدر:
- آننه‌جیگیم! موشتولوغومو وئر، باباچیغیمدان خبر وار. ایشته گؤندردیگی بیتیگ! " آلتون‌ساچین آناسی " موشتولوغومو وئر، باباجیغیمدان خبر وار " سؤزونو ائشیدن کیبی خسته‌لنمیش ووجودونا یئنی بیر روح داخیل اولور کی، یاتاغیندان دورور:
- هایدی، اوخو، گؤره لیم، باباجیغین نه یازمیشدیر، - دئدیکده آلتون ساچ بیتیگی آچاراق اوخویارکن بیتیگ الیندن دوشور، کندیسی ده باییلیر. آناسی بو حالی گؤردوکده یاوروسونون اؤکسوز قالدیغینی آنلاییب، او دا آغلاماغا باشلار. نهایت، آغلاماقدان طاقتی گئده رک باییلیر. یاریم ساعاتدان سونرا آلتون‌ساچ گؤزلرینی آچیب اطرافا باخدیقدا آناسی‌نین دا باییلدیغینی گؤردوکجه آیاغا دوروب بیر آز سوکوتدان سونرا آتاسی نین یازدیغینی بیر ده اوخویور: " بنیم اوچون آغلاما، آغلاماقلا روحومو راحات دئییل، اینجیده‌جگینی بیل، آنلا! " جومله‌سیله، " تأمینی-حیاتین اوچون پارا توپلاماغا مووفق اولمادیمسا، غمیم یوخدور. زیرا تورک میلتی-نجیبه‌سی نین یوکسک هیمتلی اولماسینا اومیدیم برکامال اولدوغو اوچون سنین موقدراتینی یالنیز میلته بوراخدیم " جومله‌سینی اوخویورکن زاواللی آناسی نین یانینا گئدر، آتاسی اونلارین موقدراتینی میلتین هیمتینه بوراخدیغینی بیر حقیقت شکلینده آناسینا گؤسترمکله هم کندیسینی، هم ده آناسینی موتسلّی ائدر.
قهرمان داش‌دمیرلرین اؤکسوز آلتون‌ساچلارینی باخالیم تورک میلتی-نجیبه‌سی ناسیل حیمایه ائدییور و ائده جک؟!
" بصیرت " قزئتی، 22 ژوئیه 1917
کؤچورن: عباس ائلچین
ماوی قان علی حیدری آغ اسماعیل
ماوی قان
علی حیدری آغ اسماعیل
آیسل گؤزل، گؤیچک بیر قیز ایدی. رسیم چکمگی چوخ سئویردی. او هر گون بویالی قلم‌لرینی یئره تؤکوب ساعات‌لارجا اونلارلا اویناییب خوش زامان‌لار کئچیره‌رک رسیم‌لر چکیردی: آلما- هئیوا، ، قیز- اوغلان، ائو- ائشیک، داغ- داش ...
چکدیکلرینی آتاسینا گؤستریردی. آتاسی ایسه اونون اوزون ساچلارینی تومارلایاراق آلقیشلاییردی.
بیرگون آتاسی قزئت اوخویارکن دئدی؛ اورمو گؤلو یاواش-یاواش قورویوب دوزلاغا چئویریلمکده‌دیر.
بالاجا قیز خودیکلندی.آنسیز بیر شئی عاغلینا گلدی؛ او اورمو گؤلونو چکمک ایسته‌دی. بیرآز دوشونوب داشیندی! ماوی بویا نئچه واخت ایدی اوندان کوسموشدو! اونا گؤره ده قوتونون ایچینده گیزلنمیشدی. گؤره‌سن سببی نه ایمیش؟!
قاباقجالاری، ماوی بویا اوزون بوی بیر قلم ایدی. آیسل ده اونو چوخ سئویب اونونلا چوخلو رسیم‌لر چکردی: گؤیلر، چیچک‌لر، کپنک‌لر... آنجاق هر تراش ائدنده، قلمین بویو گونو گوندن قیسالمیشدی. ائله‌کی داها الده بئله توتماق اولموردو.
- ایندی گؤلو کیم بویایاجاق؟
قلم‌لرین آراسیندا پیچیلتی دوشدو. پیچیلتی‌لار ایسه گئت گئده بؤیویوب چیغیر-باغیرا دؤنوشدو؛ هر قلم بو وظیفه‌نی اوزه‌رینه گؤتورمک ایسته‌ییردی. دعوا آغ ساققالین حوضورونا چکیلدی. آغ قلم چوخلو دوشوندوکدن سونرا:
- دنیز ساده‌جه ماوی بویاق ایله بویانا بیلر- دئیه آرتیردی- آنجاق اورموگؤلو قورویوب دوزلاغا چئوریلدیگیندن اونو بویاماق اوچون ان لاییق قلم ائله من اؤزومم!!
بو سؤزدن قلم‌لر اوزولدولر. آیسل بونا راضی اولمادی:
- من گؤلومو ماوی بویاماق ایسته‌ییرم.. دوزلاغا چئوریلسه بئله..-دئدی اؤز-اؤزونه.
ماوی قلم‌له باریشمالی ایدی. قوتونون سوراغینا گئتدی. ماوی قلمین کؤنلونو آلدی. اونلار یئنه اسکی‌لرده‌کی کیمی سئوینیردیلر.
ماوی قلم آغ کاغیذین اوزه‌رینده سو کیمی آخیردی. هر آخیشدا ایسه اؤزو سویا گئدیردی سانکی. چوخ چکمه‌دی ماوی قلم، ماوی گؤلده یوخ اولدو. قلم‌لر، ماوی‌نین بو فداکارلیغیندان جوشقولاندیلار. رسمه دولوشدولار. گون پار-پار پارلاماغا باشلادی؛ اوشاق‌لار ساحیلده قوملاردان قالالار سالدیردیلار، بؤیوک‌لر دالغالاری گؤردوکده اؤزلرینی سویا ووردولار..
بوگؤرونتونو گؤرن آتا، قزئتی بیر یانا بوراخیب رسمه قاریشدی. بیر قاییق چکدی. قاییقدا بیر قیز، بیر بابا گونشه دوغرو گئتمکده ایدی...
قلم‌لر چوخدان ایدی قوتولاریندا نازلی-نازلی اویوموشدولار. آیسل باشینی باباسی‌نین دیزینه قویوب رسمه باخیردی. گؤزلری گؤلوردو. گونشین ایشیغی اوزونه دوشموشدو...
دیندار بالیقچی - کورت توخولسکی
سوئیس‌ین آسکونا شهرینده، حئیوان‌لاری اورکدن سئون دیندار بیر کیشی یاشاییر. بو چوخ یاخشی‌دیر، آنجاق دیگر طرفدن اونون کؤنلو بالیق توتماق دا ایسته‌ییر. او هردن لاگوما گؤلونون ساحیلینه گئدیر، اسکله‌نین قیراغیندا اوتورور، آیاق‌لارینی یئلله‌یه-یئلله‌یه قارماغینی سویا آتیر. قارماغین چوبوغونو برک-برک الینده توتاراق گؤزلرینی سویا زیلله‌ییب باشلاییر دوعا اوخوماغا.
او دوعا ائدیر بالیق‌لار قارماغا ایلیشمه‌سین. او یاخشی بیلیر بالیق قارماغا ایلیشیرسه دیلسیز حئیوان نه قدر آجی چکه‌جک. اونون اورگی بونو ایسته‌میر. بو اوزدن او یالوار-یاخارلا تانریدان ایسته‌ییر، لاگوما گؤلونون بالیق‌لارینی اونون قارماغیندان قوروسون. بئله‌لیکله او بالیق توتماغینی سوردورور.
سیزجه بو کیشی عدالتین اؤرنگی و یا داها دوغروسو سیمگه‌سی دئییل‌می؟ سورغونون یانیتی "هه" دیر. قوشقوسوز بو کیشی قوجا بیر یهودی و یا یهودیتین بللی بیر گؤرونوشودور. یا دا مسیحیت مکتبینده یئتیشمیش و بیر اینسانین ائریشه‌بیله‌جگی ان یوکسک تقوا درجه‌سینه ائریشمیش بیرکیمسه‌دیر. او معنوی ایدئال‌لارینی، دونیوی آرزولاری ایله بیرلشدیره بیلیب. بو اؤزل بیر باجاریق و یئته‌نک ایسته‌ییر.
البته بو مسئله، اونون قارماغینا ایلیشن بالیق‌لار اوچون فرق ائله‌میر، آنجاق اونون اوچون کسین‌لیکله بئله دئییل. چونکو ایندی هم بالیق توتور، همی ده ویجدانی دینج‌دیر.
اخلاقی سونوج
اونلار، اورادا یاشام ساحیلینده... یا اونلار یاشام ساحیلی‌نین اسکله‌سینده (بو گؤزل دیر)، بلی اونلار یاشام ساحیلی‌نین اسکله‌سینده اوتوروب آیاق‌لارینی یئلله‌ده‌رک قارماق‌لارینی سویا توللاییر باشاری (موفقیت) اوولاییرلار. آنجاق بیرآزجا عاغیللی‌دیرلارسا، عئینی زاماندا دوعا دا اوخویورلار.
دینچی فاحیشه‌لر، سوسیالیست بانکچی‌لار، دموکرات میلیس‌لر و منیم صینفیمدن اولان حقیقت سئون قزئته‌چی‌لر عئینی ایشی ائدیرلر: هامیسی اوو آختاریر و دوعا ائدیرلر.
چئویرن: عباس ائلچین
خینالی علی
خینالی علی
یوزباشی فاروق جبهه‌یه یئنی گلن عسگرلری گؤزدن گئچیره-گئچیره اونلارلا دانیشیر هارالیسان کیمی سورغولار سوروشوردو. بیردن ساچی‌نین اورتاسی سارالمیش بیر اوشاق گؤردو.
" آدین نه سنین اؤولادیم؟... "
"علی... "
" هارالیسان؟... "
" توقات‌ین زیله‌سیندنم... "
" یاخشی اؤولادیم بو باشین حالی نه؟... "
" آنام جبهه یه گلیرکن خینا یاخدی کوماندیریم... "
" نییه؟... "
" بیلمیرم کوماندیریم... "
" یاخشی گئده بیلرسن خینالی علی... "
او گوندن سونرا هر کس اونا خینالی علی دئیر. هر کس باشینداکی خینایلا لاغ ائدر. قیسا مودتده اورگه یاتان و جسور داورانیش‌لاری ایله بوتون یولداش‌لاری نین سئوگیسینی قازانار. بیر گون عاییله‌سینه مکتوب یازماق ایستر. علی نین اوخوم-یازماسی دا یوخدور؛ یولداشلاریندان کؤمک ایستر. هامی بیرلیکده باشلارلار یازماغا. علی سؤیله‌یر یولداش‌لاری یازار:
" سئویملی آتا-آنام! اللرینیزدن اؤپورم. من بورادا چوخ یاخشی‌یام مندن نیگران اولمایین... "
باجیسینی اؤزوندن کیچیک قارداشینی سوروشار. کندلی‌لرینه، نیگران اولمامالارینی، وار اولدوقجا دوشمنین بیر آددیم بئله ایره‌لی‌‌یه بیلمه‌یه‌جگینی یازدیریر.
غورورلا مکتوبونو بیتیرنده بیردن عاغلینا بیر شئی گلیر. علینین آردینجا عسگره گله‌جک بیر قارداشی وار. خوصوصی اولاراق آناسینا یازدیریر:
"آنا جانیم! عسگره گلنده باشیما خینا یاخدین، بورادا کوماندیرلریم ، یولداشلاریم همیشه منله ظارافات ائدیب لاغا قویورلار. ساقین قارداشیم احمدین باشینا یاخما اونو دا لاغا قویماسینلار. اللریندن اؤپورم."
.. آرادان زامان کئچر. اینگیلیس‌لر ساواشی قازانماق اوچون بوتون گوجلری ایله گئلی‌بولویا باسقین ائدرلر. بو جبهه‌نی مودافیعه ائدن عسگرلر تک-تک شهید اولارلار. بونلارا یاردیمینا گئدن احتیاط قووّه‌لری ده یئترلی دئییل.گئلی‌بولو دوشمنین الینه دوشمک اوزره‌دیر.
خینالی علی نین کوماندیری ده اولایی گؤروب یئرینده دایانا بیلمیردی. بولوگو هله چاتیشمایا حاضیر دئییلدی. اونلار یئنی گلمیشدیلر. کوماندیرلرین بو دوشونجه‌لی حالینی گؤرن و دورومون وخامتینی آنلایان خینالی علی ایله یولداش‌لاری کوماندیرلرینه یالواریب یاخاراق اورایا گئتمک ایسته دیکلرینی سؤیله‌یرلر. کوماندیرلری اونلاری اؤلومه گؤندردیگینی بیله-بیله چاره سیز گؤندریر.
خینالی علی نین بؤلوگوندن کیمسه ساغ قالماز هامیسی شهید اولموشدور. آرادان زامان کئچر. خینالی علینین عاییله‌سینه یازدیغی مکتوبون جاوابی گلیر. کوماندیرلری گؤزلری دولو-دولو مکتوبو آچیب اوخوماغا قرار وئررلر (بو مکتوبون اصلی چاناق‌قالا موزه‌سینده سرگیلنمکده دیر.) آتاسی علی‌یه یازدیریب: " اوغولوم علی نئجه‌سن، یاخشی‌سانمی؟ گؤزلریندن اؤپوب سالام گؤندریرم. اؤکوزو ساتدیق پولون یاریسینی سنه، یاریسینی دا جبهه یه گئده‌جک قارداشینا وئریریک. ایندی اؤکوزون یئرینه تارلانی اؤزوم سورورم. اونسوز دا چوخ یورولمورام .سیزده بیزدن یانا نیگران اولمایین بورادا هر شئی یولوندادیر".
مکتوبو یازان قوهوم کندلی‌لری، کاغیذین سونوندا:"علی! آنانین دا سنه دئیه‌جک بیز سؤزو وار..."دئیه آرتیریب:
- " اوغلوم علی، یازمیسان کی باشیمداکی خینایلا لاغ ائتدیلر، قارداشیما دا یاخما دئمیسن.
قارداشینا دا یاخدیردیم. کوماندیر و یولداش‌لارینا سؤیله سنینله لاغ ائتمه سینلر. بیز ده اوچ شئیه خینا یاخارلار:
1- گلین گئدن قیزا؛ گئتسین عاییله‌سینه، اوشاق‌لارینا قوربان اولسون دئیه...
2- قوربان‌لیق قوچا؛ آللاها قوربان اولسون دئیه...
3- عسگره گئدن ایگیده؛ وطنه‌میزه قوربان اولسون دئیه...
گؤزلریندن اؤپورم. آللاهین آمانیندا اولون... "
مکتوبو اوخویان علینین کوماندیری ایله دیگرلری هیچقیرا -هیچقیرا آغلاشماقدا ایدیلر.
کؤچورن: عباس ائلچین