ائلچین کتاب
تورک دیلی و ادبیاتی
ائلچین کتاب
تورک دیلی و ادبیاتیقاری داغی- الیاس افندی‌یئف
قاری داغی
الیاس افندی‌یئف
شهر اوتوز دوققوز گون موحاصیره‌ده قالاراق، اوزاق مملکتدن قوشون چکیب گلمیش شاهلا ووروشدو. قیرخینجی گون شاهین یگیرمی یاشلی جسور اوغلو مالک‌تاج بئش یوز نفر سئچمه پهلوانلا حاصارین بیر طرفیندن هوجوم ائدیب شهره گیردی. اونون آردینجا بوتون قوشون یول تاپیب شهره دولدو.
یئرلی اهالی‌نین عینادیندان و تسلیم اولماق اوچون دفعه‌لرله ائدیلمیش تکلیفی ردّ ائتمه‌لریندن غضب‌لنمیش شاه، وزیری تای‌گؤز یوسفی چاغیریب کیمسه‌یه آمان وئرمه‌مگی امر ائتدی.
تای‌گؤز یوسف شهرین ساغ قالمیش یئددی مین اهالیسینی اوشاقدان-بؤیویه قیلینجدان کئچیردی. ائولر داغیلدی. قان سو یئرینه آخدی.
اوچ‌گونلوک قیرغیندان سونرا شاه شهردن چیخیب یاشیل بیر تپه اوستونده چادیرلار قوردوردو. اوچ گون، اوچ گئجه شادیانالیق ائتمگی، غالیبیت باده‌لری قالدیرماغی قوشون اهلینه امر ائتدی.
قیزیل ایشله‌ملی، فیروزه رنگلی کوزه‌لر یئددی‌ایل‌لیک شیراز شراب‌لاری ایله دولدورولدو. اتی معجون اولان بئش‌ایل‌لیک قارا ائرکک‌لر کسیلدی. اووچولار قاراباغ مئشه‌لریندن توکلری آلوو کیمی یانان قیرقووول‌لار گتیردیلر.
حؤکمدار یئددی قیزیل دیرکلی چادیریندا، یئددی تیرمه دؤشک اوستونده اَیلشدی. آتلاس گئییملی نیشاپور سازاندالاری گلدی. سوفره‌لر دؤشندی، قیزیل قدح‌لر دوزولدو. ایلک باده‌لر قالدیریلان زامان یئتمیش یئددی شئیپور شاهلار شاهی‌نین غلبه‌سی شرفینه گورلادی.
لاکین ائله بو واخت شاهین قورخونج وزیری تای‌گؤز یوسف ایچری گیریب، حؤکمدارین حوضوروندا یئره قدر تعظیم ائتدی. شاه بوشالمیش قدحینی یانینداکی قارا قولا وئریب قاشلارینی چاتدی.
- هارداسان، وزیر؟! - دئدی. - یوخسا منیم غلبه‌مین طنطنه‌سی سنین اوچون معناسیزدیر؟
تای‌گؤز یوسف بیر داها یئره قدر تعظیم ائدیب:
- قیبله‌یی-عالم، - دئدی، - من عاجیز یوسف سنین صادیق قولونام. شاهلار شاهی‌نین حوضورونا گئجیکمگیمین سببی وار.
حؤکمدار وزیرین سسینده کی قارا خبر علامتینی دویاراق:
- نه اولوب، وزیر؟ - دئدی. - تئز سؤیله!
وزیر اوچونجو دفعه تعظیم ائدیب:
- قیبله‌یی-عالم یوز ایل‌لرله ساغ اولسون! - دئدی. - اوغلون مالک‌تاج خسته‌لنمیشدیر.
- نه دانیشیرسان، وزیر! - دئیه شاه آیاغا قالخدی.
شاهزاده مالک‌تاج قونشو چادیردا قیزدیرما ایچینده یاتیردی، هر طرفینده یئددی قارا قول ال‌لری دؤشونده سوکوت ایچینده دایانیب، گؤزلرینی اونا زیلله‌میشدی.
حؤکمدار وزیرین موشاییعتی ایله چادیرا داخیل اولدوقدا، قول‌لار یئره دؤشه‌نیب آلین‌لارینی تورپاغا قویدولار. شاه اوغلونا یاناشیب، بارماق‌لاریندا لعل-جواهیر سایریشان آغ الینی اونون آلنینا قویدو:
- اوغلوم، مالک‌تاج! - دئیه هیجانلا سسلندی.
لاکین خسته‌دن جاواب گلمه‌دی. او زامان شاه، رنگی آغارمیش حالدا اوزونو وزیره ساری چئویریب، قورخولو و تیترک سسله:
- بو ساعات هر طرفه چاپارلار گؤندریلسین، - دئدی. - قوی دونیانین بوتون بیلیجی‌لری بورایا توپلانسین.
شاه بوتون گونو اوغلونون باشی اوستوندن ترپنمه‌دی، گؤزلرینی یوممادی. هئچ نه یئمه‌دی.
سحری وزیر قاییدیب:
- قیبله‌یی-عالم، — دئدی، — شهرده آنجاق تک-تک قوجالار، اوشاقلار قالیب، قیریلان قیریلیب، ساغ قالان‌لار دا گئجه ایکن مئشه‌لره قاچیب. چوخ آختاراندان سونرا بیر فالچی قاری‌یا راست گلدیک.
- بس فالچی نه اولدو؟ - دئیه شاه غضبله سوروشدو.
- گلمه دی. شاهزاده‌نین یانینا گتیریلمه‌سینی ایسته‌دی.
- آها! - دئیه شاه کیبیرله گولومسه‌دی.
من اونو اوجاغا آتدیریب یاندیراردیم، قیبله‌یی-عالم، آنجاق...
شاه وزیرین سؤزونو کسیب:
- تاخت-روان حاضیرلانسین، - دئیه امر ائتدی.
حؤکمدار اؤز رعیتی ایله بیرلیکده اینسان جسدلری ایله دولو خارابا کوچه‌لردن کئچیب، بالاجا بیر کومانین قاباغیندا دایاندی. تاخت-روانی قول‌لارین چیگنیندن آلیب، یئره قویدولار. شاهزاده‌نی احتیاطلا ایچری گتیردیلر. یاری‌قارانلیق ائوین ایچینده اوجابویلو بیر قاری دورموشدو. شاه داخیل اولان زامان او، یئریندن قیمیلدانمادی، تعظیم ائتمه‌دی، بوت هئیکل سوکونتی ایله دایانیب دوردو.
شاه کئچیب خسته‌نین باش طرفینده قویولموش دؤشک اوستونده اَیلشه‌رک:
- قاری، - دئدی، - دئییرلر سن جینلرین، اوغورسوز روحلارین دیلینی بیلیرسن. ساغالماز دردلره دوا ائدیرسن. بودور، منیم اوغلوم مالک‌تاج اود توتوب یانیر. مئشوم روحلار اونون هوشونو اوغورلاییب آپارمیشلار. سندن علاج ایسته‌ییرم، قاری. اگر، اونو ساغالتسان، ائوی‌نین دیرکلرینی قیزیلا توتدوراجاغام. اگر خیانت ائتسن، جهنم کیمی زبانه چکیب یاناجاقسان.
قاری:
- من آنایام، - دئدی و بیر قاب سو آلیب، تاخت-روانین قارشیسیندا یئره چؤکدو.
سونرا دوداغی‌نین آلتیندا نه ایسه اوخویوب سویا اوفوردو و بیر آن کاسایا دیقت ائده‌رک، آغیر و زهملی نظرلرینی قالدیریب:
- ائی شاه، — دئدی، — من بورادا مینلرله غضبلی روح گؤرورم. اونلار خبر آلیر: "شاه اؤز اوغلونو چوخمو سئویر؟"
شاه واهیمه ایله:
- نه دانیشیرسان، قاری؟ - دئدی. - او، منیم یئگانه واریثیم‌دیر. بؤیوک بیر مملکت گؤزونو اونا دیکمیشدیر. من یئددی ایل دوعا ائدیب، یئددی مین قوربان کسندن سونرا بؤیوک یارادان اونو منه عطا ائدیب. او بؤیودو، کیان مولکونده بیرینجی پهلوان اولدو.
فالچی تکرار سویا باخیب دئدی:
- آغ‌ساچلی بیر قاری سوروشور: " شاهزاده‌نین آناسی وارمی؟ "
شاه:
- وار، قاری، - دئدی، - اونون آناسی خدیجه‌بانو یئر اوزونده کی آروادلارین ان خوشبختی‌دیر. چونکی او، منه مالک‌تاج کیمی اوغول بخش ائتمیشدیر. تئز اول، قاری، اوغلومون دردینه علاج ائت. ایندی خدیجه‌بانونون یوخوسونا قارا ایلان‌لار گیریر.
قاری بایاقدان بری ایلک دفعه اولاراق، باشینی قالدیریب خسته شاهزاده‌یه باخدی و ائله‌بیل کی، اوغلانین سولغون گؤزل‌لیگی اونون گؤزلرینی قاماشدیردی. قاری‌نین کیرپیک‌لری قیرپیندی، ببک‌لری بؤیویوب قورو بیر پاریلتی ایله یاندی.
- بوتون دردی سینه‌سینده دیر، - دئیه شاه، آغیر-آغیر نفس آلان اوغلونا باخدی.
قاری خسته‌یه یاناشدی. دامارلاری چیخمیش قورو و کوبود الینی اونون سینه‌سینه قویدو.
خسته گؤز قاپاق‌لارینی قالدیردی. خاراب جئیران گؤزلرینه بنزر بیر جوت قارا، ملول گؤز آروادا زیللندی. قاری‌نین گونشدن و درددن یانیب قارالمیش هئیبتلی اوزو غریبه بیر نورلا ایشیقلاندی. آخی او، آنا ایدی.
سونرا قاری داغلارا گئدیب، بیر اتک چیچک گتیردی. اونلارین شیره‌سینی چکیب، قاشیق-قاشیق خسته‌نین بوغازینا تؤکدو. گئجه-گوندوز یانیندان ترپنمه‌دی.
شهرده ساغ قالمیش یئرلی‌لری اونا لعنت‌لر یاغدیردیلار. گونئی‌لرده اوتوران قوجالار اونو گؤردوکده، گؤزلرینی ائندیریب آیاق‌لاری‌نین اوجونا باخدیلار، یادائللی‌لرین نظریندن ایراق یئرده گؤروشن آروادلار باشلارینی بولاییب:
- ائه، باللی قاری ایمان‌سیز اولدو، - دئدیلر.
خلوته دوشنده اوشاقلار اونون دالینجا دوزولوب:
- آی فالچی، بس قیزیل باشماغین هانی؟ - دئیه طعنه ائتدیلر.
قاری هم‌یئرلی‌لری‌نین بوتون بو نیفرتینی سوکوتلا قارشیلاییب، هر گون داغلارا گئدیر، قوجاق-قوجاق چیچک گتیریر، خسته‌نی موعالیجه ائدیردی. آخی او، آنا ایدی...
نهایت، یئددی گوندن سونرا شاهزاده گؤزلرینی آچیب یئمک ایسته‌دی. اون بیرینجی گون ایسه اونون تامامیله ساغالیب آیاغا قالخدیغینی قوشون اهلینه خبر وئردیلر.
شاه، فالچی‌یا بیر کیسه قیزیل وئریب:
- قاری، - دئدی، - چیچک‌لرین حیکمتینی آچ منه سؤیله.
قاری باشینی بولاییب:
- او سیرّی من هئچ کسه آچا بیلمرم، حؤکمدار، - دئدی. - آنجاق اوغلونا او چیچک‌لردن چکیلمیش ائله درمان وئررم کی، بیر ده آزار اوزو گؤرمز.
بو سؤزلردن سونرا قاری، قیزیل‌گول رنگلی مایع ایله دولو بیر کاسا گتیردی. شاه کاسانی آلیب، بورنونا توتدو:
- بو، موشک‌دور، عنبردیر، ندیر، قاری؟ عطری اینسانی بیهوش ائدیر.
- او، دونیانین ان نادیر چیچک‌لریندن چکیلیب، - دئیه قاری جاواب وئردی.
حؤکمدار درمانی یاریسینا قدر اؤزو ایچیب، قالانینی دا اوغلونا وئره‌رک:
- آند ایچیرم کی، من عؤمرومده بو شیرین‌لیکده شربت ایچمه‌میشم، - دئدی.
شاهزاده قالان شیره‌نی سون داملاسینا قدر ایچیب، کاسانی قاری‌یا قایتاردیغی زامان فالچی راحات نفس آلدی.
شاه قاری‌نین اوستونه داها بیر کیسه قیزیل توللاییب، یانیندا دایانمیش تای‌گؤز یوسفه موراجیعتله:
- وزیر، — دئدی، - او واخت اوغورسوز روحلار منیم شنلیگیمی پوزموشدو. ایندی دونیادا هئچ بیر دردیم یوخدور. قوشون اهلینه تاپشیر کی، اوچ گون، اوچ گئجه ائله بیر شادیانالیق ائتسینلر کی، گؤیده گون اوزو توتولسون.
- آتیلان اوخ بیر داها گئری قاییتماز، حؤکمدار، هر دقیقه‌نین بیر حؤکمو وار! - دئیه باللی قاری آستادان دیللندی.
- دلیمی اولموسان، آرواد؟ نه دانیشیرسان؟ - دئیه شاه غضبله یئریندن قالخدی.
و بیردن او، معده‌سینده حیسّ ائتدیگی دهشتلی آغریدان سارسیلاراق، ال آتیب وزیرین چیگنیندن یاپیشدی. ائله بو آندا شاهزاده‌ده کؤکوندن قیریلمیش سرو کیمی سیلکله‌نیب، آرخاسیندا دایانمیش قارا قولون قوجاغینا آشدی.
- زهر! — حؤکمدارین سینه‌سیندن وحشی بیر سس قوپدو.
- بلی، زهر... - دئیه باللی قاری آرخایین‌لیقلا تکرار ائتدی.
شاه یئرده ایلان کیمی قیوریلان اوغلونا باخیب:
- وزیر، علاج! - دئیه قیشقیردی.
و آرتیق آیاق اوستونده دایانا بیلمه‌ییب، دؤشگین اوزرینه ییخیلدی. سونرا باشینی قالدیریب:
- قاری، - دئدی، - هئچ اولماسا، اوغلوما بیر چاره ائله. آخی سن اونو اؤلومدن قورتارمیشدین، آخی سن دئییردین، من آنایام.
- بلی، قیبله‌یی-عالم! - دئیه باللی قاری آه چکدی. - من آنایام!..
شاه ایله اوغلو دهشتلی عذاب‌لاردان سونرا اؤلدولر...
تای‌گؤز یوسفین امری ایله قارینی اؤز اوتاغیندا قویوب قاپینی باغلادیلار. سونرا قوشون اهلی‌نین هر بیری اونون کوماسی اوزرینه بیر آت تورباسی تورپاق تؤکدو. گونون آخیریندا گونشین سون ایشیغی ساوالانین زیروه‌سینده کی بولودلاردا سارالیب سؤنن زامان قاری‌نین کوماسی اوستونده بؤیوک بیر تپه قالخدی. سونرا یاغان یاغیش‌لار اونون تورپاغینی برکیتدی. گلن باهار تپه ده ساری تیکانلی بوز قانقال‌لار بیتدی. تپه‌یه "قاری داغی" دئدیلر.
سونراکی عصرلرین کولک‌لری، سئل‌لری شهرین خرابه‌لیک‌لریندن هئچ بیر اثر قویمادی. اونون یئری هر باهار قیزیل لاله‌لرله اؤرتولن بیر دوزنلیک اولدو. شهردن یادیگار یالنیز قاری داغی قالدی. او واختدان بری قاری داغی‌نین آلتیندا بیر چشمه قایناییر. اوزاق منزیلدن گلیب کئچن یولچولار اونون سویوندان ایچیب، اورک‌لری‌نین یانغیسینی سؤندورورلر...
کؤچورن: عباس ائلچین
